یک: منظور من از انتخاب این عنوان برای این نوشته، این نیست که ملاهایی چون شیخ فضل الله نوری و خلخالی و خمینی، جایی را نمی دیدند و به بیماری کوری مبتلا بودند. نخیر، بل شاید خواسته ام بگویم: گرفتاریِ شیخ فضل الله ها و خمینی ها و خلخالی ها به جایی دیگر بند است که من از آن به “هیچ، اما لقمه” یاد می کنم. بزرگی آدم ها به هیاهوهایی که در می پیچانند نیست. به اندازه ی رشد و آرامش و ادبی ست که بر مردمان فرو می بارند.

دو: به گمان من، یک چوپانِ بی نشان و درستکار و زلالی که در بلندی های زردکوه بختیاری به گوسفند چرانی مشغول است، هشت میلیون بار از همه ی آن درشت نامانِ نابکاری که در اطرافِ “هیچ، اما لقمه” اجتماع کرده اند و از بساط پت و پهن شان هیچ خیری جز شرّ بر نمی جوشد، برتری دارد. پس گندگیِ نام، و هیاهویی که از گنده نامان ساطع می شود، هرگز یکی را بزرگ و ماندنی نمی کند. مثل چی؟ مثل هیاهویی به اسم گنبد و گلدسته. که چی؟ که یعنی: گنبد طلا و گلدسته های بلند و بارگاه اشرافی و شبستانِ پر زرق و برق، هیچ نقش و سهمی در گنده کردنِ همانی که در آن زیر خاکش کرده اند ندارد! و خمینی و خلخالی اگر آدم کشتند، تنها برای لقمه بود و بقای لقمه.

سه: شیخ فضل الله آیا بزرگ بود؟ اگر بله، باید از خود بپرسیم: از این ملای پر آوازه، “چه” به مردم ایران و جهان رسیده که پیشتر از وی نبوده؟ و بپرسیم: ملایی چون خمینی که در زیر گنبد طلا و گلدسته های فیروزه ای و شبستان اشرافی اش خفته، چه در چنته داشت که امضایش می توانست یک کشور را جابجا کند، و بعد از رفتنش، میلیاردها پول، خرجِ جنازه ی جنابش کردند؟ بهتر بگویم: بزرگیِ آدمها به این است که مردمان یک روستا، یک محله، یک شهر، یک کشور، یک جهان، به کف دستشان که می نگرند، اثر پسندیده و شایسته ای در آن ببینند که پیشتر نبوده. ویعنی، یک کودک یک پیر یک دختر یک پسر یک جوان یک ایرانی، یک غیر ایرانی، از اطوار و رفتار و نوشته ها و گفته ها و تصمیمات و یافته ها و ابداعات و اختراعات و کشفیات و اخلاق شیخ فضل الله نوری و خمینی، “حال” ش از گذشته بهتر شده باشد.

چهار: شاید اگر عنوان این نوشته ام را ” نوری و کوری” می گذاردم، زودتر به منظور و مقصود من راه می یافتید. نوری و کوری، یا آشکارتر بگویم: شیخ فضل الله نوری و ماری کوری، در یک عصر می زیستند. یکصد و چندی سال پیش. این در ایران، آن در لهستان. شیخ فضل الله نوری، آن زمان که یقه اش را می درید و عمامه بر زمین می کوفت و کف به لب، نعره می کشید که: ایهاالناس مشروطه خواهان می خواهند دختران شما را به مدرسه بفرستند و اسم زن و بچه ی شما را روی کاغذ بنویسند، دختری که بعدها به ماری کوری شهرت یافت، در رشته ی فیزیک لیسانس گرفت و کمی بعد به فرانسه کوچید و در آنجا با فقر و نداری زیست و به دعوت یک پروفسور، در آزمایشگاه وی مشغول به کار شد.

پنج: ” نوری و کوری” را باید همزمان پی گرفت. صحنه ای از این و صحنه ای از آن. در صحنه ای به تماشای ضجه ها و عربده ها و منبرها و حدیث ها و آیه ها و حرص و جوش خوردن ها و زن زن زن زن زن زن زن زن زن کردن های شیخ فضل الله نوری بنشینیم، و در صحنه ای دیگر، به تماشای تحصیل و تحقیق “ماری” در دانشگاه و آزمایشگاه و فیزیک و فرمول و لوله های آزمایشگاهی و مواد و خواص! نوری را تجسم کنید که زن را با استناد به حدیث و روایت و قرآن و پیامبر و امامان در همان دخمه های ذلت تاریخی اش، به زیر گِل می برد، و ماری را ببینید که در آزمایشگاه ساده و محقرانه اش، کم کم به کشفی سترگ دست می یابد که بشریت، تا همه ی تاریخ و تا همه ی آینده، مدیونِ اوست. نوری بخاطر شلتاق ها و عربده های ابلهانه و هیولاوش اش، از پله های دار بالا رفت، و کوری – دو بار – از پله های آکادمی نوبل برای دریافت دو جایزه ی نوبل.

شش: شیخ فضل الله نوری، بلندگوی تکرار خزعبلاتی بود که زن را اسیر و بدبخت و کلفَت و فلک زده و رختخوابی می خواست، و ماری کوری، از اینجور خزعبلات رهیده بود و فراتر و جلوتر از میلیاردها مرد، پرچمداری شد برای گسترشِ علم و رشد و سلامتِ بشریت. کشفی که ماری کوری بجای نهاد و به بشریت سپرد، آنچنان درخشان و ناب و سرشار از فایده است که همه ی آیندگان شیخ فضل الله نوری بدان محتاج اند، اما ماری کوری هرگز به خزعبلات شیخ فضل الله نوری، نه که محتاج نیست بل از آن گریزان است.

هفت: ماری کوری، میوه ی دنیای فهم بود و شیخ فضل الله نوری میوه دنیای جهل. دنیای علم و جهان بشریت، بنیان همین عکس های رادیولوژی و خواص گسترده ی رادیو اکتیویته را مدیون ماری کوری ست. کوری در یکی از یافته هایش، کشف کرد که پرتوهای رادیوم می‌توانند بافتهای زنده ی اندامها را از بین ببرند. بعدها، پزشکان و پژوهشگران علوم پزشکی دریافتند که با اعتنا به کشف کوری، می‌توانند غده‌ها و بافتهای بدخیم را که در سرطان و همچنین بیماری‌های پوستی و غدد ترشحی بروز می‌کنند، از بین ببرند. شیخ فضل الله اما خود خود خود سرطان بود. که با هیچ پرتوی، ریشه و نسلش بیخ بر نمی شد.

هشت: دنیای فهم، میوه هایی چون ماری کوری بسیار برآورده است، در اینجا اما، دنیای جهل، میوه های تلخ و زهر آمیز و گزنده و سرطان زا فراوان به بار نشانده است. بجوری که اگر یکی از این سرطان ها فرو می میرد، بیش از او به بار می نشینند. شیخ از پله های دار بالا رفت، اما پشت بندش، خمینی از همان پله ها پایین آمد و سخنانِ در گلو مانده ی شیخ را هوار کشید و برهمان طبل کوفت و جامعه ای را که به شوق فهم، به سمت علم و درخشندگی خیز برداشته بود، به قهقراهای شیخ فضل اللهی گسیل فرمود تا ناکامی شیخ، در گور، به کام گراید!

نه: این چهل سال، شاید، هزینه ای باشد برای یک تاریخ: بدفهمیِ مردمان ایران. مردمانی که در درازنای همان تاریخ نیز، مرتب از این بدفهمی آسیب می دیدند و چاره ای نیز جز پناه بردن به دایره ی همین بدفهمی نداشتند. این بار اما داستان بجوری دیگر ست. به پایان داستان “هیچ، اما لقمه” نزدیک می شویم. البته در شکل ملی اش. وگرنه این سفره همچنان پهن است. ما اما محدود و محدودترش خواهیم فرمود. چرا که: در کشور ما، زمستان جهل دارد می کوچد. در این مصاف، روشنایی ست که بر تاریکی پیشی می گیرد. اگرچه تاریکی را در زیر چلچراغ ها و گنبد و گلدسته و شبستان های اشرافی جای داده باشند. سخن پایانی ام این است که: محمد نوری زاد و کلینی و خمینی و خلخالی و ماری کوری را در فایده ای که از خود برای رشد و سلامت و آرامش و رفاه و علم بجای می نهند، مقایسه و ارزیابی کنیم. و به همان کف دست بشریت. نه به هیاهوهایشان.

محمد نوری زاد
یازدهم اردیبهشت نود و هشت – تهران

ارتباط با من:
@NoorizadMohammad1331
@MohammadNoorizad
www.instagram.com/mnourizad

فایل صوتیِ “خمینی و کوری”

داستان گذرنامه:

فیلم دیدار با گوهر عشقی 98/2/13

در آق قلا پنج ساعت بازداشت شدم