فرهنگ چیست؟ شاید به معنای هر آن خمیره ای است که در ساحتِ اخلاق و باور و هنر و شیوه های زیستِ مردمان، نرم نرم ماندگاری یافته و چه بشود که یکی از تراشه هایش، بنا به اصرار مردمان، از جا برخیزد و جایش را به چیز دیگری و تازه تری بسپرد. در این میان، فرهنگ مفتخواری، به هر آن اندیشه و زیستی موکول است که بنای اخلاق و هنر و شعور و اساس تکاپویش بر خامخواری و مفتخواری ست.

در فرهنگ مفتخواری من این ها را یافته ام:
یک: فرد مفتخوار هیچ فایده ای جز ضرر برای مردمان یک جامعه ندارد. مفتخواران بنا به ذات ناجور زیست شان، بر دارایی های فردی و جمعی مردمان یک جامعه خیمه می زنند و ذره ذره یا به تمامی از همان دارایی ها ارتزاق می کنند. و چون هموزنِ هر آنچه که به مفت می خورند، فایده ای و تولیدی و ارزش افزوده ای ندارند، موجودیت شان جز به خسارت نیست. مفتخواران، می خورند بی آنکه چیزی بر دارایی های شعوری و ادب مندی و پسندیدگی های یک جامعه بیفزایند.

دو: فرد مفتخوار مطلقاً پاسخگو نیست. دلیلش در جنس و ذاتِ مفتخواری نهفته است. چرا؟ چون شأن و مرتبه و بایستگیِ پاسخگویی، از عرقریزان جسمی و شعوری و قامتِ قشنگِ مسئولیت پذیری بر می جوشد. و چون در فرهنگ مفتخواری، عرقریزانی جز برای فراخ کردنِ دایره ی مفتخواری نیست، قامتِ قشنگ مسئولیت پذیری و بعدش: پاسخگویی، زشت و ناجور و کهیری می نماید. مفتخواران، نه که نخواهند پاسخگو باشند، نخیر، نمی توانند. چرا؟ چون مفتخواری و پاسخگویی دو چیز متنافرند. همدیگر را تحمل نمی کنند. یکی که پاسخگوست، نمی تواند مفتخوار باشد. و کسی که مفتخوار است، نمی تواند پاسخگو باشد.

سه: مفتخواران، تنبل و تن پرور و فراری از کارهای شایسته و مفید اند. چرا که کارهای شایسته و مفید، حتماً به عرقریزان جسمی و روحی و روانی محتاج اند. و حال آن که مفتخواران، از هر عرقریزانی جز در دایره ی مفتخواریِ خویش گریزانند. مفتخواران ای بسا شب و روز تلاش کنند و زحمت ها بکشند و سوزها برکشند و قیل و قال ها کنند و کوهی را جابجا کنند، اما تنها و تنها در همان وادی و فرهنگ مفتخواری شان. از کوه کوه عرقریزان مفتخواران، حتی سنگ ریزه ای از پیش پای ملزومات زیستِ فهیمانه و درست و راستِ مردمان یک جامعه برداشته نمی شود. مفتخواران را هرگز مشغول کارهای متداول مردمان نمی بینید. چرا؟ چون فرهنگ مفتخواری می گوید: تو اگر می خواستی کار بکنی که نیازی به مفتخواری ات نبود.

چهار: در میان مفتخواران، کمتر به درستی و راستی و ایستادگی بر شهادت درست و پایداری در راه درست بر می خورید. چرا؟ چون مفتخواران، با بادِ “خورانندگان”شان، به چپ و راست خم می شوند. مفتخواران به شما که تأمین شان می کنید، می گویند: ما ریزه خوار سفره ی شماییم. بفرمایید تا دنیا و آخرت و کهکشان ها و امورات اجتماعی و انسانی و قوانین جاری را به همانجوری که شما بدان متمایلید، تعبیر کنیم. اینجور مفتخواران، هیولاهایی اند فرو شده به هیبت بشری.

پنج: فریبکاری و رواج خرافه و هیچ و پوچ، از دلمشغولی های مدامِ مفتخواران است. نود در صد ذهن مردمی را که باید زندگی کنند و از زندگی لذت ببرند و شاد باشند و زایندگی های شعوری خود را به معرکه آورند، از هیچ و پوچ پر می کنند و بخش وسیعی از استعداد یک جامعه را در محدوده ی هیچ متوقف و معطل می کنند. مفتخواران از واژه هایی چون رشد و قانون و لبخند و شادمانی و آرامش و تکاپو و تولید و همزیستی و اعتبار بین المللی سخت متنفرند.

شش: دروغگویی، خمیره ی بنیادین بسیاری از رفت و آمدها، و عجبا که از شیرین کاری های متداولِ مفتخواران است. اما نه که دروغ های این جماعت، با چربیِ سفره های مفت روغن مالی شده، تا سال های سال بر روانِ باورِ یک جامعه می نشیند و تأثیرات مخربش را به جان جامعه فرو می کند و از ریختش می اندازد. بهتر بگویم: ریختِ جامعه ای که به تغذیه ی دروغ های مفتخواران مشغول است، از رنجوری صورتش پیداست. یعنی اگر به مردمی برخوردیم که دروغ می گویند و فحش می دهند و از هم می دزدند و همدیگر را فریب می دهند و زیر پای همدیگر را خالی می کنند و نسبت بهم حسودند و زندگی راحتی ندارند و صورتی رنجور دارند، حتما بدانید که این مردم، در چنبره ی مفتخوارانِ دروغگو و دروغپرداز اسیرند. عجیب نیست؟ چه؟ مردمی که نان مفتِ مفتخواران را تأمین می کنند، خودشان همزمان و مرتب توسطِ دروغپردازی های مفتخواران آب می شوند و از ریخت می افتند و چهره هایشان رنجور می شود.

هفت: مفتخواران اگر به روزی در افتند که احساسی از خطر به روالِ مفتخواری اشان در افتد، حتماً به دیگر آزاری و دیگر کشی روی می برند. مفتخواران، نه که به مفت، تن به کار و تلاش و زحمت و عرق جبین برای نان در آوردن نمی دهند، برای بقای نانِ مفت خویش، حتماً خوی پنهانِ درندگی اشان را آشکار می کنند و مزاحمانِ مفتخواری اشان را می درند. در این معرکه، هر چه از سخنان خودِ مفتخواران سند بیاورید که: خودتان در باره ی مال مردم و حق مردم و راستی و درستی اینها را به ما گفته اید و آموخته اید، مطلقاً به گوششان نمی رود و بیش از پیش عصبی شان می کند. چرا؟ چون احساس خطرِ مفتخواریِ مفتخواران، رعد و برقی ست که برگه ی مرگشان را امضاء می کند. پس، از زن و بچه و آبرو و مردم و مملکت هم اگر گذر کنند، از جوی جاری یا تسمه نقاله ی نان مفت نمی گذرند.

می گویم: تنها راه خلاصی از شرّ مفتخواران، تنها و تنها در این است که مردمان، فرهنگِ درست کاری و همکاری را در نهاد جامعه ی خویش نهادینه کنند و به مفتخواران روی خوش نشان ندهند. همین که مردمی تصمیم بگیرند که نانِ دسترنج خویش را بر سفره نهند، و نان به مفت به کسی ندهند، نرم نرم فرهنگ مفتخواری رو به زوال می رود. بدا که مردمان هیچ کشوری هرگز نمی توانند از شرّ مفتخواران خلاصی یابند. مفتخواران تا قیام قیامت هستند. اما خوشا به حال مردمی که در میان خویش، کمترین مفتخوار را دارند. فرهنگ مفتخواری که از جامعه ای رخت بر بندد، راه تنفس آن جامعه فراخ می شود و راه های رشد و شکوفایی اش نور می گیرد و مردمانش از نردبان شادمانی و آرامش بالا می روند و آینده را با همه ی زیبایی اش در آغوش می کشند. فرهنگ مفتخواری، بلای جان نیک اندیشی و نیک زیستن است.

محمد نوری زاد
ششم بهمن نود و هفت – تهران

فایل صوتیِ همین نوشته (فرهنگ مفتخواری)
با صدای محمد نوری زاد