یک: دوشنبه ی گذشته رفتم سنندج. مستقیم رفتم بازار و از مغازه ای یکدست لباس کردی خریدم و در همان مغازه پوشیدمش. رفته بودم برای دیدن مرد جوانی به اسم مختار زارعی. همین مختار زارعی، یکبار چند سال پیش، در بازار سنندج به من گفته بود: می خواهم یکدست لباس کردی برای شما بخرم. و من گفته بودم: نمی خواهم. چرا؟ چون من که نمی پوشمش چرا بخری؟ و اجازه نداده بودم بخرد. اما بعدها دلم برای لباس کردی تنگ شد. احساس کردم همان لباس کردی مرا بخود می خواند و با صدای محزونش به من می گوید: بی وفا، با من چه بود که نخواستی بپوشی ام؟

دو: در همان مغازه لباس کردی را پوشیدم و در آینه به خود نگریستم. آن که در آینه بود به من گفت: آدمهایی مثل تو، در مجاورتِ یک جور اندوهخواریِ سرخوشانه سیر می کنند. شاید هم یکجوردلواپسیِ غبارگرفته از جنس آه. و گفت: آدمهایی مثل تو یک ساعتِ تمام زل می زنند به بال یک مگس، یا به انگشتان پای یک نوزاد، یا به تکه نوری که از لای پرده ای آمده و افتاده کف اتاق، یا به یک وجب نخ رنگی شبیه مویرگ هایِ سفیدیِ چشم، یا به یک تکه یخِ عرق کرده که نرم نرم آب می شود، یا به لکه های آفت روی برگ های یک شمعدانی.

سه: لباس کردی را پیشتر یکبار در زمان جنگ پوشیده بودم. در یک عملیات برون مرزی. بفرماندهیِ همین سردار نقدی که آن وقت ها به برادر شمس معروف بود. از سردشت وارد خاک عراق شدیم با همراهی کردهای “یه کیتی” عراق. من و دوستم مسعود شجاعی طباطبایی از “روایت فتح” رفته بودیم برای فیلمبرداری. شب بود و ما با کاروانی از قاطرهای بار بر پشت، و رزمندگانی که لباس کردی به تن شان می گریست، در سکوت از میان دره ها و از زیرپایگاه های عراقی می گذشتیم. همو که در آینه بود به من گفت: آدمهایی مثل تو، همینجوری و پی در پی نفس عمیق می کشند. که یعنی: آه. جسم شان اینجاست و ذهن شان هزار جا. صاف و پوست کنده بگویم: آدمهایی مثل تو، روانی اند. بی جهت اشک می ریزند یا از تماشای نسیمی که نمی بینندش، می خندند. یا گاه بگاه اسم یکی را صدا می زنند که نیست. آدمهایی مثل تو، بیقرارند. انگار دنیا قرار است در همین نزدیکی ها تکلیفش را با خودش و با ساکنانش یکسره کند.

چهار: کوله ام را روی دوش انداختم و با همان لباس کردی که به تنم جذب و جفت می نمود، از مغازه بیرون زدم. مردم سنندج که بسیاری شان لباس کردی از یادشان رفته، در همان نگاه نخست در می یافتند این بابایی که در آن گرما لباس کردی به تن کرده، کرد نیست. بل خودش را داخل لباس کردی جا داده. عجبا همو که در آینه بود، همراهم می آمد و دم گوشم می گفت: آدمهایی مثل تو، اگر چه به یکجور روانپریشی مستانه دچارند، اما همین که دستشان به خونِ پشه ای آغشته نیست، سبکبال اند. دست های خونی، دست های فریبگر، و دست هایی که با خیانت آشناست، آدمها را به سمتِ چند رنگی و مخفی کاری هل می دهند. جوری که می بینی طرف، بظاهر بسیار مرتب و مطمئن و گردنفراز و زبانباز است اما نه که دستهایش خونی ست و نه که دست هایش با پول و آبروی مردم همدست است، با درونِ آدمی ارتباط برقرار نمی کند. نچسب است. آن آدم زبانباز، گرچه پیوسته لفاظی های بسته بندی شده را از زبانش بیرون می ریزد، اما می بینی خودش زبون و ذلیلِ آدمها و تشکیلات برتراست.

پنج: من با مختار زارعی، چند سالی است که دوستم. او را انسانی انسان و تحصیلکرده و شایسته و درستکار و ایرانی یافته ام. کرد است. کردستانی ست. در سالهای گذشته، چند باری کارش به زندان کشیده شده بود و کمی بعد از زندان بدر آمده بود. این بار اما بخاطر نوشتنِ نامه ای به رهبر، سرضرب برده بودندش به زندان. خودش به طنز می گفت: گول رهبر را خوردم. که رهبر گفته بود: هر که از من انتقاد کند کارش به دادگاه نمی کشد. و او، گرچه درسخوانده و زیرک بود، خواسته بود کاربرد سخنِ همینجوریِ رهبر را بیازماید.

شش: از سنندج با اتومبیل های کرایه و با همان لباس کردی ای که به تن و با کوله ای که به دوش داشتم، رفتم کرمانشاه. شب را در کرمانشاه ماندم و صبح زود زدم بیرون به سمت دالاهو. با جناب سیاوش حیاتی قرار داشتم. که فردی نازنین از هموطنان یارسان است و برای حقوق بلعیده شده ی هم کیشانش فعالیت می کند. جماعت یارسان در مجموع شاید چهار پنج میلیون نفر باشند. بیشتر در استان کرمانشاه و در شهرهایی چون کرند و کوزران و صحنه و سنقر و خود کرمانشاه ساکن اند و در سراسر کشور نیز پراکنده اند. بدا که شما در کل کشور، یک یارسان پیدا نمی کنید که در جایی استخدام شده باشد. اگر نیز بفهمند که این دانشجوی سال آخر یارسان است، فی الفور اخراجش می کنند. یارسان ها در سالهای جنگ اما، جانانه از خاک سرزمین شان دفاع کردند و بسیاری شان از پای در آمدند. حضرات آنجا در سالهای جنگ، آدمها را برای جلوی توپ صدام می خواستند. یارسان و شیعه و سنی و مسیحی و زرتشتی اش مهم نبود. درهم می پذیرفتند. فقط باید اعلام وفاداری می کردند. بعد جنگ اما سرو کله ی اسلام ناب محمدی پیدا شد و در میان ایرانیان تیغ نهاد.

هفت: در مرکز شهرستان دالاهو – که کرند – باشد، دست های گرم سیاوش حیاتی را فشردم و به پیشنهاد وی رفتیم فرمانداری. عجبا که بعدِ چهل دقیقه انتظار، فرماندار ما را پذیرفت. در همان نگاه نخست مرا در لباس کردی شناخت و ابراز شادمانی کرد. به وی گفتم: آمده ام ببینم چه کمکی می شود برای کمک به زلزله زدگان این منطقه کرد. خوشحال شد و کلی همدلی کرد و از غصه هایش گفت. در همان فرمانداری، بانوی جوانی از ویرانیِ روستای “زرده” گفت. که صد در صد در زلزله ویران شده و هیچ نگاهی بدو نشده از نه ماه پیش تا کنون. این بانو در این روستا، یک دستگاه پست بانک تعبیه کرده بود. آمده بود فرماندار را برای افتتاحش دعوت کند. روستای زرده از توابع ریجاب است. در سینه کش دیواره ی یک رشته کوه بلند.

هشت: آشنایی با اسم “زرده”، ما را بدانسو کشاند و کلاً برنامه ی سفرم را جابجا کرد. خیال داشتم مستقیم بروم سر پل ذهاب و از آنجا بروم ازگله و ثلاث باباجانی که مرکز زلزله همینجاها بوده. و از آنجا بروم به روانسر و جوانرود و پاوه. در پاوه خیال داشتم بر دستان جناب ژاله و همسر نازنینش (پدر و مادر صانع ژاله از کشته شدگان بهمن 89) بوسه بزنم. اما سوز بی کسیِ روستای زرده مرا بدانسو کشاند. رفتیم و از لابلای دره ها و نداری ها و بی کسی ها گذشتیم و رسیدیم به زرده. و من بچشم خود دیدم که بله، زرده کاملاً ویران شده و هیچ نیز آجری بر آجری نهاده نشده. دروغ نگویم اما یک حسینیه برایشان ساخته بودند و آنروز نیز مشغول تکمیل کردنش بودند. دردا که در باور یارسان ها و سنی ها، حسینیه یک بی تعریف است. مردم آبادی کجا بودند؟ مردم زرده ی ویران شده را برده بودند گوشه ی آبادی و در آنجا در چند کانکس و کانتینر جایشان داده بودند.

نه: خیلی زود دانستم این روستای گمشده درلابلای دره های ریجاب و بی کسی، در زمان جنگ توسط صدام بمباران شیمیایی شده و دویست و هشتاد و هشت نفر از مردمش یکجا جزغاله ی شیمیایی شده اند. یعنی افزون تر از شیمیایی شدگان سردشت. همینجا بود که آن آدم داخل آینه آمد و یقه ی کردی ام را گرفت و بر سرم نعره کشید که: چرا تو و هشتاد میلیون جمعیت ایران از این روستای بی نشان، و فاجعه ای که در آن رخ داده بی خبرید؟ چرا صدا و سیما و تشکیلاتی به اسم ارزش های جنگ و دفاع مقدس و اینجور بساط ها از این روستا اسمی به میان نیاورده اند تا کنون؟ و بر سرم فریاد کشید: یک روستا مگر چقدر جمعیت دارد که دویست و هشتاد و هشت نفرش در حمله ی شیمیایی جزغاله شوند؟ هنوز زن ها و مردهایی در زرده هستند که شیمیایی اند با بدن های آش و لاش اما بی هیچ آماری.

ده: رازش را دانستم. مگر می شود روستایی بضرب زلزله، صد در صد ویران شود، و در زمان جنگ دویست و هشتاد و هشت نفر از مردمش با بمب های شیمیایی جزغاله شده باشد اما اصلا نه انگار؟ مگر می شود این روستای لابلای دره های ریجاب را ول کرد به امان هیچ؟ برای بارش رفاه و امکانات انسانی و مدنی بر سرِ این روستا، به چه بهانه ی بیشتری از بمباران شیمیایی، و تخریب صد درصدی نیاز بود؟ رازش در این است که مردم زرده، یارسان اند. شیعه نیستند. یارسان ها شهروندان مطرود و زیادیِ ام القرای اسلام ناب محمدی اند. آن مردِ کُردی که در آینه بود، یقه ام را گرفت و گفت: کاش سیدعلی خامنه ای با ملاهای اطرافش یک شب میهمان مردمان زرده بود در همان حسینیه. و ادامه داد: سیدعلی که مفت می خورَد و مفت می گوید، چه می شد اگر یک شب نیز از نان مفتِ اهالی زرده فرو می برد در همان حسینیه و با اشاره به جسم علیلش، روضه ی مفصلی می خواند برای یارسان هایی که به حسینیه احتیاجشان نیست؟

محمد نوری زاد
شنبه بیست و هفت مرداد نود و هفت – تهران

مصاحبه ی شبکه ی تلویزیونی ایران فردا با محمد نوری زاد
بیست و شش مرداد نود و هفت

گزارش سفر