برشی واقعی از زندگی محمد نوری زاد

یک: چهارشنبه بود شاید که در روستای ما شایع شد: جمعه دم غروب، دنیا آخر می شود. پایان دنیا در فهم اهالی، مترادف بود با زیرو رو شدنِ همه چیز. همه چیز؟ بله همه چیز. خانه ها چی؟ از دم پخشِ زمین. درخت ها؟ پا در هوا. گاوها و گوسفندها؟ رمیده و دریده. آدمها؟ زهره ترک و قالب تهی. مال و اموال و اولاد؟ همگی باد هوا. اینها را ملایانی به مردم آبادی آموخته بودند که سالی دو بار به روستای ما آورده می شدند. خیلی زود این خبر در آبادی دهن بدهن شد و از دهن ها به دل ها نشست و کام همه را تلخ کرد. و من، پنج ساله بودم.

دو: روستا که می گویم، شما فقرِ فرساینده ای را تجسم کنید که گریبان چاکیده و نعره می کشد و دو کوچه ی خاکیِ آبادی را سربالا می رود و به خانه های کاهگلی سر فرو می برد و نان و خورشی می طلبد. در همین روستا، دو طایفگی، و کنایه ها و زخم زبان ها و رجزخوانی ها و زد و خوردهای بی سرانجامِ جاهلانه، تا همین اواخر دست بکار بود و رمقِ آبادی را می مکید و از ریختش می انداخت. خبرهولناکِ پایانِ دنیا که در آبادی پیچید، پسربچه ی پنج ساله ی داستان ما، دست در دست مادر بزرگ، خانه به خانه می رفت و بلاتکلیفی و وحشت را در صورت زن ها و مردها می دید اما خودش و دیگر بچه ها شاد بودند بی آنکه بدانند چرا. دست و دل مردم به کار نمی رفت. بهار بود و فصل کار. اما چه کاری؟ برای چه کار بکنند وقتی قرار است جمعه دم غروب همه چیز زیر و رو شود؟

سه: هر طایفه، بزرگتری داشت و این بزرگترها چشم دیدنِ همدیگر را نداشتند. در آن سالها تا توانسته بودند بر سر و کله ی هم کوفته و تا توانسته بودند فحش های استخوانسوز حواله ی زن و بچه ی همدیگر کرده بودند. کودک پنج ساله، بچشم خود زد و خوردهای دو طایفه را دیده بود که در میدانگاهی آبادی به بهانه ای به روی هم چوب می کشیدند و سروصورتِ همدیگر را غرق خون می کردند. اما حالا حتی همین کینه های گرانبها نیز کارساز نبود. تف به تو ای دنیا. این بود رسم زندگی؟ چهارشنبه رفت و شد پنجشنبه.

چهار: پدر و مادرم به شهر رفته بودند و منِ پنج ساله را با پدر بزرگ و مادر بزرگ وانهاده بودند. شهرهم آیا از این قیامتِ عظما نصیبی دارد یا این آخرالزمانی که در راه است، مخصوصِ آبادیِ ماست؟ این پرسشِ کودکانه ی مرا پاسخی نبود. گرچه “قُلی” که خُل وضع بود و همه او را قلیِ دیوانه صدا می زدند گفت: قیامت که شود، کل دنیا می رود هوا. و من چه خوشم می آمد از تجسمِ درهم شدگیِ کل دنیا. انگار از شن و ماسه خانه و گنبد بسازی و وقتِ رفتن همه اش را به ضربِ پا بهم بریزی. شب جمعه، بزرگترهای دو طایفه کینه ها را بلعیدند و روی هم را بوسیدند و به مشورت نشستند. که چه بکنیم جمعه؟ قرار بر این شد که کلّ مردم آبادی از خانه ها خارج شوند و به امامزاده ی آبادی بروند و در آنجا بمانند تا قیامت از راه برسد. و من، چه هیجان زده بودم. در آن روز، من بچشم خود صحنه ای می دیدم که هزار هزار مردم ندیده بودند. با بچه ها از آشوبِ غروب جمعه می گفتیم اما نمی ترسیدیم. امامزاده کمی دور بود از آبادی. قلی دیوانه، سوار بر یک چوب لخت، در کوچه های آبادی بالا و پایین می رفت و به پرسش های سرگردان مردم در باره ی قیامت پاسخ می گفت. قلی این همه اطلاعات را از کجا آورده بود؟

پنج: جمعه صبح، هرچه مادربزرگ اصرار کرد: سقف خانه می آید روی سرت در خانه نمان ، پدر بزرگ نپذیرفت. گفت: بگذار در خانه ام بمیرم. مادر بزرگ اما غذای از شب مانده را با دو تکه نان در سفره ی پارچه ای نهاد و دست مرا گرفت و با هم از خانه بیرون زدیم. اهل آبادی را دیدم که چند بچند به سمت امامزاده راه افتاده بودند. با کام های تلخ، و رغبت های فرو مرده. هرچه که از خانه هایشان دور می شدند، پچ پچ ها بالا می گرفت: آخرالزمان دیگر چه مصیبتی بود که از راه رسید؟ داشتیم زندگی مان را می کردیم ارواحِ بابایمان. یعنی چه که قرار است دنیا به آخر برسد؟

شش: خاله ی نوعروسِ من در محله ای پایین تر از آبادی، خانه داشت. به مادر بزرگ گفتم: من می روم و با خاله می آیم. پذیرفت و سفارش کرد زود بیا. وارد خانه ی خاله که شدم، دیدم عروس جوان، حیاط خانه را جارو می کند. با منطق کودکانه ام پرسیدم: وقتی قرار است دنیا به آخر برسد، جارو چرا می کنی؟ عروس جوان که لباسی سفید و گلدار به تن داشت گفت: می خواهم وقتی قیامت می شود خانه ام تمیز باشد. بهار بود و چلچله های هرساله در کنجِ ایوانِ خانه ی خاله، لانه داشتند. نمی دانم چرا این لانه ی گلین و پوشالین از بالا فرو افتاد و پخش زمین شد و گرومبی صدا کرد. نوعروس، این گرومبِ لانه ی افتاده را نشانه ی آغاز قیامت دانست و وحشت کرد و جیغ کشان از خانه بیرون دوید. در بیرون اما خبری از قیامت نبود. سراسیمه باز آمد و دست مرا گرفت و زیرِ لب چیزی نثارِ خانه و تمیزی و قیامت کرد و با قدم های بلند مرا به سمت امامزاده بُرد.

هفت: امامزاده ی فرسوده با تنها گنبدی که داشت، چه کیف می کرد از تماشای جمعیتی که از سرِ ناگزیری بدو پناه آورده بودند. مرتب نیز بر جمعیتِ فلک زدگان آبادی افزوده می شد. هرخانواده برای خود ناهار آورده بود. ناهار ما، گوشت کوبیده بود. مانده از شب قبل. یکی که صدای خوبی داشت اذان گفت. پخش و پلا به نماز ایستادند. با چهره های غمبار و ناگزیر. نماز که تمامی گرفت، سفره ها به هم پیوست و هرکه هرچه آورده بود در آن نهاد. عجبا که کینه ها رفته بود و بجایشان مهربانی نشسته بود. لقمه می گرفتند و به هم تعارف می کردند و غلیظ قربان صدقه ی هم می رفتند. هنوز دو ساعتی به قیامت مانده بود. کودک پنج ساله ی ما با دوچشم کودکانه اش می دید که در پسِ اشک ها و بغض ها چه گردِ مرگی به صورتِ آدم بزرگ ها نشسته است. بچه ها اما شاد و خندان از پی هم می دویدند و گاه به دست و پای بزرگترهای غمزده می خوردند و اوقات تلخ شان را تلخ تر می کردند. می شنیدم که بزرگترها بر سر بچه هایی که سروصدا کنان از پی هم می دویدند داد می کشند و سنگی به سمت شان می پرانند و لابد در تعجب بوند از آن که بچه ها چرا ماتم نمی گیرند و از قیامتی که دو ساعت دیگر فرا می رسد نمی هراسند!؟

هشت: کنجکاویِ کودکانه، مرا از شنودِ پچ پچِ این دو نفر به شنودِ پچ پچ دو نفرِ دیگر می برد. بزرگِ دو طایفه را دیدم که رخ به رخ ایستاده و دست در گردن هم انداخته بودند و با سرانگشتان شان، غبار از پیشانی و ابروی هم می ستردند. “این” به آن می گفت: یادت هست دیوار طویله ی گوسفندانت را از سمتِ باغِ اربابی شکافتند و گوسفندانت را به یغما بردند؟ بله مگر می شود فراموشش کرد. سوزشش هنوز با من است. کارِ من بود! ای عجب. من بخود گفتم این کار کار توست اما ردی از تو بجای نبود. و بزرگوارانه ادامه داد: گوارای وجود. مال دنیا چرک کف دست است. سی تا گوسفند که چیزی نیست. بگو هزار تا. حلالِ حلال. از شیرمادرت هم حلال تر. اکنون نوبتِ “آن” بود که به این بگوید: یادت هست برای پسرِ بزرگت هفت شبانه روز عروسی گرفتی؟ درست شب هفتم چادر و بساطی که از شهر اجاره کرده بودی آتش گرفت و خاکستر شد. یادت هست؟ بله، هنوز هم از آن می گدازم. کارِ من بود! ای عجب، گمان برده بودم که کار، کار توست اما همینجوری که نمی شود به کسی تهمت زد. کار خوبی کردی. خیلی کار خوبی کردی. حلالت می کنم. زندگیِ مرا هم اگر به آتش می کشیدی می گذشتم ازت. حتماً خیری در آن آتش بوده که عروسی را به هم زدم و عروس بدشگون را نیامده به خانه ی پدرش پس فرستادم.

نه: کودکانه در میان زنها می لولیدم و سخنان شان می شنیدم. زن همسایه گفت: ببین طیبه، در حمام، آن کس که ناغافل بر سرت آب جوش ریخت تا پوستت بسوزد، من بودم. ای عجب، خوب کردی خواهر. حتماً خیری در آن بوده که نصف بدن من غِلِفتی پوستش در آمد و جای سوختگی اش روی بدنِ من مانده که مانده. حالا من بگویم. آن که دخترت را به داخل چاه مستراح هل داد و فلجش کرد، من بودم. ببخش مرا. می بخشمت. به جمع پریشان جوان ها رفتم. یوسف به نعمت گفت: پنج تومنی که به من دادی؟ بله بله، هروقت می گفتم آن پنج تومن را پس بده می گفتی ندارم. داشتم. زیادترش را هم داشتم. مخصوصاً پس نمی دادم. لابد خودت احتیاج داشتی. نه، کجا احتیاج داشتم!؟ مخصوصاً پس نمی دادم. کار خوبی می کردی. حلالت. مفتِ چنگت.

ده: ساعت شد چهار و قیامت نشد. کمی که بیشتر گذشت، درمیان مردمِ هاج و واج شکست افتاد. یکی پراند: شاید آخرالزمان هفته ی دیگر باشد. مادر بزرگ دست مرا گرفت و گفت: بیا برگردیم. جمعیت نیز سرخورده و پریشان به سمت آبادی به راه افتاد. مردمی که تا همین اکنون همدل بودند و با اشک و آه از هم حلّیت می طلبیدند، در راهِ بازگشت به آبادی، دو شقه شدند. شقه ای در یک سمتِ جاده ی خاکی و دیگری در سمت دیگر. “این” سکوت سنگین را شکست و رو به آن فریاد کشید: پس تو بودی دیوار طویله ی مرا شکافتی و سی تا گوسفند مرا بردی. دارم برات. “آن” در جوابش نعره کشید: خوب خودت را لو دادی. عروسیِ پسر مرا به آتش می کشی؟ یَک آتشی به زندگی ات بیندازم که در داستان ها بنویسند. زن همسایه از این سوی جاده رو به طیبه در آن سوی جاده داد کشید: پس تو بودی که دختر مرا هل دادی توی چاه مستراح؟! زندگی ات را به گُه می کشم پتیاره مرا نشناخته ای هنوز. طیبه صدایش را بلند تر کرد و جیغ کشید: ای مردم، ای مسلمان ها، کسی که آبجوش ریخت روی سرِ من و پوست از تنِ من کند، همین زن همسایه بوده خودش گفت یک ساعت پیش سلیطه.

یازده: نعمت از این سوی جاده داد زد: یوسف، آن پنج تومانی را که پنج سال پیش قرضت دادم، همین الآن می آوری پس می دهی وگرنه خانه اتان را بر سرتان خراب می کنم. یوسف از آن سوی جاده جوابش داد: پنج سال است که نداده ام از این به بعد هم نمی دهم عُرضه داری بیا پس بگیر! این کلمه ی “عُرضه” خونِ نعمت را بجوش آورد و از این طرف جاده به آن طرف دوید و یقه ی یوسف را گرفت و مشتی به صورتش نشاند. چی؟ یقه ی پسرِ مرا می گیری؟ به برادر زاده ی من مشت می زنی؟ آهای مردم چرا معطلید؟ به طایفه تان حمله شده. نرسیده به آبادی جنگ مغلوبه شد. مردها با مردها، زن ها با زن ها. آن ها با مشت و لگد و فحش های خطِ قرمزی، این ها با گیس کشی و الفاظ چند نقطه ای.

دوازده: مادر بزرگ دست بر چشمان من نهاده بود که صحنه های دلخراش را نبینم. اما قلی که خل وضع و دیوانه بود بد جور می خندید و وسطِ خنده های ریسه ای اش با کف دست بر زانوی خود می زد. مگر در این اوضاع کسی می خندند؟ خنده های قلی کار دستش داد. ایوب از طایفه ی “آن” بیرون زد و رفت و با مشت بر سر قلیِ دیوانه کوفت. و انگار که چیزی یادش افتاده باشد، انگشت به لب گفت: نکند خبرِآخرالزمان را تو پخشِ آبادی کرده ای؟ قلی گریخت و ایوب با فریاد های “ای دیوانه” از پی اش می دوید و داد می زد: مگر دستم به تو نرسد. قلی می خندید و می گریخت و می گفت: من دیوانه ام یا شما؟ به خانه که رسیدیم، پدر بزرگم به طعنه گفت: خب چشم تان روشن. قیامت را هم که دیدید؟ و زیرلب چیزهایی گفت که بغضِ مادر بزرگ را ترکاند. مادر بزرگ که تاب طعنه های پدر بزرگ را نداشت، مرا به زیر چادرش کشاند و زد زیر گریه. سوز شیون های مادر بزرگ هنوز که هنوز است توی گوشم سوت می کشد. انگار در کلّ آبادیِ ما سه چهار نفر بودند که کرکره ی مغازه ی مغزشان بالا بود. قلی دیوانه و پدر بزرگم و دزدها.

سیزده: من چند باری این رویداد خنده دار را برای دوستانم تعریف کرده ام. هر که این داستان را از من می شنود می خندند. اما آن روز، جز قلی دیوانه کسی نمی خندید. بقیه ی مردم اتفاقاً خیلی هم جدی بودند و مصمم و غمزده و پریشان. کسی مگر با قیامت شوخی می کند؟ از امروز که به حال و هوای مردمِ آبادی می نگرم، می بینم در آن روز مردم روستای ما به یکجور” فلجِ فکری” دچار شده بودند. انگار کرکره ی مغازه ی مغزشان را پایین کشیده بودند و بقچه ی عقل شان را در چاه مستراح انداخته بودند و ضرورتی نیز احساس نمی کردند برای فکر کردن. و عجبا که با همین فلج فکری، چه به درستی نزدیک شده بودند. من مگر آن گریه های بی ریا و صحنه های حلیت طلبی و بخشایندگی را فراموش می کنم؟ البته همان روز قیامت بر پا شد. مردم که به خانه هایشان داخل شدند، سراسیمه بیرون دویدند و داد و هوارشان بالا گرفت. بعضی از خانه ها را دزد زده بود.

سایت: nurizad.info
اینستاگرام: mohammadnourizad
تلگرام: telegram.me/MohammadNoorizad
ایمیل جدید: mnoorizad@gmail.com
تماس با ادمین تلگرام: mohammadnourizad@

محمد نوری زاد
هجدهم آذر نود و پنج – تهران