یک: ظهرعاشورا یکی از دوستانِ نام آشنایم آمد و به ندایی مرا از خانه بیرون کشاند و در آغوشم گرفت. مردی بلند بالا و خوش سیما و خوش سیرت. هنوز در بُهتِ آغوشِ آرامبخشِ او بودم که دم گوشم چیزی گفت و من ناگهان فسردم و از شرمی که به جانم دوید، سوختم و گریستم. دست بر دو بازویم بُرد و مرا از خود دور کرد و به نرمی بغضِ گلوی مرا برگرفت و یکجا خود فرو خورد و با نوازش سرانگشتانش به سیم های درون من دست کشید و آرامم کرد. نقطه ضعف من، اشتیاق به دوستانی است که در مرز عقل و عشق پابپا می شوند. اجازه داد سیر نگاهش کنم. او را اینجوری ندیده بودم. که تنها به درِ خانه ی همچو منی بیاید و بگوید: برویم. من او را جز با خانواده اش ندیده بودم. همه ی ما او را با همین خصلتش می شناختیم. که تنها به جایی نمی رفت. تردیدِ مرا با “برویم” ی دیگر پس راند. کجا؟ جایی که هزار بار از آن نوشته ای اما ندیده ای که. و با صدای محزونش گفت: می برمت تا ببینی. پشتِ فرمان نشستم و رفتیم. خیابان به خیابان. که خیابان ها شلوغ بودند و بساط دکه ها و دسته ها و هیاهوی دهل کوبان و درهم شدگیِ جمعیتِ تماشاگر، ما را دچارِ راه بندان های پشت به پشت و آزار دهنده می کردند.

دو: دوست من با تماشای مردمی که به بهانه ی عاشورا سیاه پوشیده بودند و زنجیر می زدند و سینه می زدند و نوحه سرایی می کردند و با خود علم و کتل می بردند، اشک می ریخت و من با سکوت همراهی اش می کردم. در یک خیابان به ردیفی از سرهای به نیزه برخوردیم. و به مردی که در لباس شیر بر سقف یک اتومبیل غرش می کرد. برسقف همان اتومبیل، جنازه ای بی سر بود که دست این جنازه قنداق کودکی را بالا گرفته بود و عجبا که شیر، آن کودک و این جنازه را نمی درید. با اشاره ی دوستم به چپ و راست پیچیدم و به بزرگراهی در افتادم که به سمت جنوب شهر می رفت. دوستم هنوز بی صدا اشک می ریخت. به چه گریه می کنی؟ جواب نداد. بارها تصمیم بر این گرفته بودم که جز به درست، نپرسم. به تو چه که به چه گریه می کند؟ روز عاشوراست و به غریبی و تنهایی و سرنوشت خونین امام حسین می گرید لابد. ادامه ی پرسشم را فرو خوردم. اما با خود گفتم: چرا این همه ماتم؟ چرا این همه عزا و مصیبت؟ و چرا این همه مداح و اشک و آه؟ از در و دیوار و از صدا و سیما و جنجره ی مداحان و سخنرانان، اندوه می بارد. این همه اندوه، مردم را به دخمه های افسردگی می فشرد. این مردمِ بی پناه را چه به این همه اندوه. مردمی که نخندند و شاد نباشند و به گریستن و اظهار گناه و طلب بخشایش معتاد شده باشند، راه به رشد نمی برند هرگز.

سه: در جنوب شهر، به چند خیابانِ پژمرده داخل شدیم. من بودم و شهرکی جویده شده، و دوستم که راه می نمود و با اشاره ی دست مرا به چپ و راست می برد. به شهری فراموش شده پای نهاده بودیم انگار. خانه ها و مغازه ها در حال استفراغ بودند و فقر بالا می آوردند. سر و وضع مردم و بویژه کودکان به روستاییان سالهای دور می مانست. پنجه ی شرمی سترگ، با تماشای بیغوله های مچاله شده آنهم بیخ گوش تهران، اعماقم را می خراشید. دوستم اما آرام بود و چشمانش خیسِ اشک. در کوچه ای نمور که بختک فقر جرواجرش کرده بود، دست بالا برد که بایست. پیاده شدیم و از میان قیل و قال کودکان سیاه پوشی که حسین حسین می کردند و بیرق قرمزی را با خود می بردند رد شدیم. نوحه خوانشان پسری سیزده ساله بود با موهای بلند که لوله ای را بجای میکروفن جلوی دهانش گرفته بود و می خواند: امان از دل زینب. به کوچه ای دیگر پیچیدیم. به دوستم گفتم: نگفتی کجا می رویم. و گفتم: این خانه ها همه شبیه هم اند. درِ هر خانه را که وا بکنی، جز فقر نمی بینی. شاید می خواستم به دوستم بگویم: در این بختک زدگیِ مشمئز، همه فقیرند و انتخاب یکی در این میان، جفا به دیگران است. دوستم در برابر دری که از کمر شکافیده بود آرام گرفت و چند ضربه به در زد و به صورت من نگریست. نگاهش آزارم می داد. و شاید با زبان همان نگاه به من می گفت: صبور باش و ببین.

چهار: مردی میانه و لاغر و لرزان، در را به رویمان وا کرد. روی پا بند نبود از ضعف. من دورتر ایستاده بودم و دوستم دمِ در. مرد لاغر سرجلو برد و به صحبت های آرام دوستم دل سپرد و کم کم عقب نشست. چشمانش درشت شد. انگار که با ناباوری به وی بنگرد. لحظه ای بعد مرد لاغر خود را بازیافت و کنار کشید و تعارف کرد. رفتیم داخل. بیغوله ای بود خانه ی مرد. در راه دست به شانه ی دوستم نهاد و گفت: دیر آمدی دخترم کار پیدا کرده. و به صورتِ خود سیلی زد. مرد، آنقدر به صورتِ خود سیلی زد که از حال رفت و بر زمین خاکیِ حیاط ولو شد.

پنج: در تنها اتاقِ بیغوله ای که اسمش خانه بود، زنی بر رختخواب دراز کشیده و نفس های آخرش را می کشید از فرط بیماری. من – محمد نوری زاد – از این صحنه های فقرزده فراوان دیده ام در این سالهای پس از انقلاب. جوری که به یک یکِ کپرهایِ قهقراییِ منطقه ی دلمرده ی بشاگرد، و جاهای از هم پکیده ای مثل زرآباد بلوچستان، و محله ی غمبار باباییِ زاهدان سر زده ام و با نداری ها و بیماری ها و غصه های مردمانش گریسته ام و درکپرهای فلاکت شان چهار سال زیسته ام. این ها را دوستم نیک می دانست. و می دانست که من به قهقرایی ترین شکل فقر سر زده ام و از ذات ناجورش خبرها دارم. اما این که مرا چرا به این یک خانه آورده، به خودش مربوط بود. اینجور که من فهمیدم، دوستم بارها به این خانه سر زده بود پیش از این. دسته ی سینه زنیِ بچه ها از کوچه می گذشت و صدای کودکانه ی “وای حسین کشته شد” شان بالا گرفت. دوستم در ذراتِ نوحه ی بچه ها محو شد و سر به زیر برد و به آرامی بر سر کوفت. در وا شد و کودکی هفت هشت ساله و سیاهپوش با زنجیری در دست به داخل آمد و سلام گفت و دهان به شیر آبی که از وسطِ حلقه ی یک لاستیک تراکتور بالا آمده بود سپرد و آب خورد و هِنّ و هِنّی کرد و با شتاب بیرون رفت. مرد لاغر بر سرش داد زد: باز آب خوردی سلام بر حسین نگفتی؟

شش: زن شاید چهل سالی را پشت سر گذارده بود. چشمانش به سقف چوبی بود و خش خش سینه اش پنجه برسکوتِ درد بار اتاق می کشید. دوستم رفت بالای سرش و دم گوش زن چیزی گفت. زن پلک زد اما تکان نخورد. حتی لب هایش. دوستم به پچ پچ خود ادامه داد. این بهترین فرصت بود که از مرد لاغر بپرسم: چرا خودت را زدی. دخترم کار گیرآورده. خب این که خوشحالی دارد. مرد زل زد به صورت من و گفت: شماها می خوابید ماهم می خوابیم. اما شما بیدار که می شوید حال و روزتان بهتر از دیروز است و حال و روز ما بدتر. کف اتاق را زیلوی از هم دریده ای پوشانده بود. دفترها و مداد و پاک کن و کتاب های پسرک در کنج اتاق پخش بود. کلاس دوم است. این را مرد لاغر گفت. که معتاد بود و بوی دود و تریاک از لباس های شسته نشده اش به مشام می رسید. دختر داری؟ بله دوتا. عاقبت بخیر شوند الهی. الهی.

هفت: حالم بهم می خورد از بوی ناجوری که در اتاق خانه کرده بود و خیال بیرون رفتن نداشت. اتاقی دود گرفته که کل اساسش را دوره گردها مگر به دویست هزار تومان بخرند. تلویزیون اما داشتند. همان دویست هزار تومان. تلویزیون داشت مراسم عزاداری رهبر را نشان می داد. و مصاحبه ای پخش می کرد با همسر یکی از جوانانی که در سوریه کشته شده. به دوستم نگاه کردم که دو زانو در برابر زن خم شده بود و دم گوشش چیزی می گفت. مرد لاغر با نگاهی به دوستم گفت: من شرمنده ام که نشد نان برای ما. و رو به من ادامه داد: این رفیق شما هی می آید اینجا و به من و زنم و بچه ها می گوید: من شرمنده ام. خب بعدش؟ لب های زن تکان خورد و دوستم سر برآورد و نرم نرم گریست. و نرم نرم شانه هایش به تکان افتاد. و نرم نرم صدای هق هقش بلند شد. جوری که من نگرانش شدم و رفتم و دست بر شانه اش نهادم. رو برگرداند و به مرد لاغر گفت: من شرمنده ام. مرد لاغر بی معطلی گفت: خب بعدش؟

هشت: دوستم دست برد و دست های مرد را در میان گرفت و خیسیِ چشمانش را به مرد لاغر هدیه داد. مرد لاغر به دوستم گفت: آدم را بی غیرت می کند این بی پولیِ بدکردار. مرد لاغر رو به من کرد و گفت: گفتی دختر داری؟ گفتم: دو تا. گفت: عاقبت بخیر شوند الهی. گفتم: الهی. درِ حیاط واشد و دختری به داخل پای نهاد. با کفش ها و موها و مانتوی زرد و با هفت قلم آرایش. دختر سیزده سال داشت. در را که پشت سرش بست، چند تکه سنگ از بیرون به داخل انداخته شد و یکی که جوان می نمود، چند فحش ناموسی حواله ی دختر کرد. مرد لاغر دوید و در واکرد و حریف طلبید و فحش ها را برگرداند به همان جوان. مرد رهگذری به داخلش هل داد که برو خون بپا می کنی یک وقت. دوستم به صورت خود سیلی زد. دختر سیزده ساله دو کیسه ی پلاستیکی در دست داشت. در یکی نان و میوه بود و در دیگری دارو. مرد لاغر آمد و رو به من گفت: دخترم سرِ کار می رود حتی روز عاشورا. من هم مثل دوستم گریستم. دوستم خودِ خودِ امام حسین بود.

اینستاگرام: mohammadnourizad
تلگرام: telegram.me/MohammadNoorizad

محمد نوری زاد
بیست و چهارم مهرماه نود و پنج – تهران