اشاره: این نامه را یکی دو روز پیش برای پسرم اباذر نوشتم. با اجازه ی وی، آن را منتشر می کنم:

سلام پسرم

چند روز پیش برایت از دردی در مجاورتِ درد زایمان نوشتم. که البته در این مقایسه اغراق فراوان بود. دردی که من این روزها تحمل می کنم کجا و درد زایمان کجا؟ برایت نوشتم که این روزها به دردی عجیب و غریب در ناحیه ی گردن و کتف و ساعد دست راستم دچار شده ام. از درد بخود می پیچم و صدایم در نمی آید. با پزشکی مشورت کرده ام. باید بروم آزمایش. ظاهرا تعدادی سوزن به دست و گردنم فرو می کنند و با ارسال جریان برق موضع درد را مشخص می کنند. بعدش چه می شود نمی دانم. این دردها شاید نمکِ زندگی باشند. که البته نباید از اندازه بیرون شوند.

نمی دانم خبر داری یا نه، چند روز پیش با مادر و خواهرت رفتیم منزل یکی از دوستان که خودت آنها را کم و بیش می شناسی. در آنجا چند خانواده بودند که همگی از نیکان و شایستگان اند. خانواده هایی که هر یک برای جامعه مفیدند و درستکار و بی حاشیه. ما بارها با همین چند خانواده نشسته ایم و از هر در سخن رانده ایم. نشست های اینجوری معمولاً همه اش با پراکنده گویی هدر می شود: صحبت های چند بچند و رد و بدل چند خبر و چند خاطره و بعدش شام و ناهار و : خداحافظ.

یک بار به همه ی حاضران پیشنهاد کردم بیاییم یک موضوع واحد را بگذاریم وسط و از تک تک حاضران بخواهیم در اطراف آن موضوع نظرشان را با همه در میان بگذارند. اگر یادت باشد خودت هم در یکی از این نشست ها حضور داشتی. فکر کنم موضوع آن نشست ” برآورده شدنِ یک آرزوی ما” بود. از همه خواستیم که یک آرزوی خود را با حاضران در میان بگذارند. که تو گفتی: همه ی آخوندها را ببریم از کهکشانها بیرون و همانجا رهایشان کنیم. که من این آرزوی تو را اینگونه اصلاح کردم: آخوندها را به تناسب لیاقت شان بر کارها بگماریم. و گفتم: یک آخوند یا لیاقت دارد – که در این صورت محروم کردنش خود یکجور جفا به همنوع است و ظلم – یا لیاقتی و شایستگی ای ندارد. گرفتاری ای که ما داریم از ناحیه ی همین نالایقان است. و نه لباسی که یکی می پوشد یکجور و دیگری می پوشد بجوری دیگر. مهم فریبکاری و مفتخواری و دروغ پردازی و آدمکشیِ جماعتی از آخوندهای حاکم است. اما اگر آخوندی باشد اهل ادب و انصاف و اهل استقلال معیشتی و اهل خردمندی و اهل احترام به دیگران، خب بیرون انداختن این فرد از کهکشانها جفا به انصاف و خردمندی است و حتماً ظلم است بلاتردید. منتها قبول دارم که تعداد اینجور افراد بسیار کم است در نسبت با جمعیت کثیر آخوندهایی که به نادرستی در رفتار و گفتار خو کرده اند. تازه ترین فتوای آیت الله محمد نوری زاد را خوانده ای؟ این که هر آخوند و هر آیت الله سربازی نرفته، بقدر بیست سی میلیون تومان نقد از جیب مردم برداشته و حتماً در ردیف دزدان و مال مردم خورها جا دارد. اگر چه این سربازی نرفتن آخوندها، قانونی باشد. پسرم، مطرح کردن اینجور چیزها، بر تنهاییِ من افزوده است. خواهم گفت.

خلاصه همین چند شب پیش، دوستان نظر مرا در باره ی موضوع بحث پرسیدند. که یعنی این بار در چه خصوصی صحبت کنیم؟ من پرسشی را که ذهنم را اشغال کرده بود با همه در میان نهادم که با استقبال مواجه شد و همه نیز مشتاقانه در همان حوالی صحبت کردند. مخالف و موافق. و چه مفید. من گفتم: بیاییم به این پرسش بزرگ پاسخ بدهیم که: آیا مسئولیتِ ما بزرگترها، در خانه و خانواده و فرزندان و خویشانمان تمام می شود؟ این که ما پدران و مادران همه ی همّ مان را بکار بگیریم که: فرزندانمان درس بخوانند و موفق شوند و خوشبخت شوند و خودمان به تماشای این خوشبختی ها بنشینیم و کیف کنیم؟ و بچه ها نیز در امتداد خوشبختی و کار و تلاش خودشان به همین چارچوبِ “خوشبختیِ خانواده” متمرکز شوند؟ بی خیال همسایه ای که در رنج است؟ بی خیال خیابانی که کثیف و ناجور است؟ بی خیال مغازه داری که بی ادب است؟ بی خیال محله ای که در آن دزدی می شود؟ بی خیال شهری که همه جور بی تربیتی در آن جاری است؟ بی خیال کشوری که در آن همه جور زشتی دست بدست می شود؟ و گفتم: من کسانی را می شناسم که نابود شدند بخاطر این که همین “خوشبختی” دامن بگسترد و همگان را در بر بگیرد. کسانی را می شناسم که خانواده هایشان متلاشی شد بخاطر این که به خانواده ی بزرگترِ ایران نظر داشتند و در همین راه از هستی ساقط شدند و امروز هیچ نشانی از آنان نیست.

طرحِ این پرسش، خانواده ها را در بهت فرو برد. به راستی جمعی از آنان اصلاً مشتاق مطرح شدن اینجور بحث ها نبودند. آنها کمترین گزش در قلعه ی محکم خانواده ی خود را بر نمی تافتند. و حال آنکه من آنان را به پاسخگویی فرا خوانده بودم. این که اگر جامعه ی درست می خواهیم، باید هزینه کنیم از خود. و گرنه می شود گفت: گور پدر جامعه و دیگران و همه. فقط و فقط و فقط خانواده را عشق است و بس.

پسرم، گاه با سخنی که صریح و بی تعارف و البته نرم و روان در یک جمع بر زبان می آورم، عده ای را از خود می رنجانم. بیان یک سخنِ صریح در جامعه ای که در هزار توی چاپلوسی و فریبکاری و ریاکاری و تعارف و حرفهای پوک سر درگم است، نابخردانه می نماید. و من، عجبا که مستِ این نابخردی ها هستم. راز تنهایی من در همین مستیِ نابخردانه است. کافی است کمی عاقلی پیشه کنم.

یادم هست چند سال پیش در قم، با جمعی از روحانیان منتقد نشستیم و از هر در سخن راندیم. یکی شان که شاخص تر و درسخوانده تر بود، رسماً گفت: آقای نوری زاد، شما هر حرفی می زنید بزنید اما داستان بهایی ها را بی خیال شوید. چرا که شما وقتی از بهاییان دفاع می کنید، ما دیگر نمی توانیم از شما دفاع کنیم. من در آن جمع و در پاسخ به این سخن چه باید می گفتم؟ یا باید همراهی و رضایت آن روحانیان را برای آینده ی خود حفظ می کردم یا به یک امر درست و انسانی اصرار می ورزیدم. با صراحت گفتم: من دفاع شما را نمی خواهم اگر که مرا به یک امر نادرست می خوانید. بله پسرم، من به همین سادگی همراهیِ جمع فراوانی از روحانیان منتقد حاکمیت را از دست دادم و تنها تر شدم.
تنها که شدی، طعم نگاهها را بهتر می چشی. یادم هست از زندان تازه بیرون آمده بودم که در یک جمع، به یکی از دوستان دیرین خود بر خوردم. من با شوق به سمت وی می رفتم و او با هراس عقب عقب می رفت. گاه باور کن احساس یک فرد جذامی در من پای می کوبد. که من مگر چگونه ام که عده ای از من گریزان اند؟ فصل مشترکِ گریز پایان، موقعیتی است که دارند. نمی خواهند بخاطر حضور در کنار من، شغل و موقعیت شان به مخاطره افتد. آنها سخت نگران انتشار عکس خود در کنار مالیخولیایی به اسم نوری زاد هستند. کافی است این عکس را شریعتمداریِ کیهان ببیند. آبرو: پر، شغل: پر، شهرت: پر، منصب و موقعیت و آینده: پر.

من در برابر همه ی آنانی که با تعجب به کارهای من می نگرند، یا سکوت می کنم یا با توضیحی مختصر از آن در می گذرم. در این راه، هر چه تنها تر می شوم، به درستی راهم بیش از پیش مطمئن تر می شوم. شاید بخاطر این که: در تنهایی، یا باید بر درستی ات تکیه کنی یا بر دیوانگی ات. و من به روی هر دوی اینها آغوش گشوده ام. گاه تنهایی ات در نگاه دیگران آنگونه مخوف و ترسناک می شود که اطرافیانت و مردمی که از غلظت تنهایی ات ترسیده اند، از سرِ هراس از تو دوری می کنند. اینجا عمق تنهایی است. کمتر کسی است که به اعماق اینجور تنهایی فرو شده باشد. در پس و پشت دیوارهای بلند زندان های مخوف، بوده اند انسانهای بلند مرتبه ای که تنها بوده اند و در همان تنهایی پوسیده اند و صدایی از آنان به هیچ کجا نرسیده، مهم اما : تنهایی در میان جمع است. این جور تنهایی است که فرساینده است. این که در میان جمع باشی و تنها باشی. این که از هست و نیستت برای همان جمع گذشته باشی و توسط همان جمع فهمیده نشوی.

پسرم، چرا نگویم: به نقطه ای از تنهایی رسیده ام که روی گشاده و عبوس دیگران خدشه ای بر تنهایی ام وارد نمی کند. گاه به افراد نام آوری بر می خورم که هراس خود را در زرورق تردید می پیچند و با تماشای آن، هم مرا از خودشان نا امید می کنند و هم خود را از مسئولیتی که دارند می رهانند. این جماعت، برای این که شانه های خود را از زیر بارِ انسان بودن و مسئول بودن برهانند، بر اصل موضوع خاک می افشانند و درستی اش را انکار می کنند. بسیاری از کسانی که به تردید در من می نگرند، برای فرار از مسئولیتی است که به وجدان شان نهیب می زند. آنها با علم کردنِ ” نوری زاد مشکوک می زند” باری را که خود باید حمل کنند، بر زمین می نهند.

پسرم، من در این سالهای فلاکت، از هزار توی همه جور مکر و فریب و حزب و دسته و صنف و تشکیلات عبور کرده ام. بقدرِ یک ثانیه نیز عضو و سمپات هیچکدامشان نبوده ام. بله، طرفدار نظام بودم و به جبهه های جنگ می رفتم و از شخص رهبر دفاع جانانه می کردم. در همان حال نیز از هر دو جناح چپ و راست انتقاد می کردم. بزرگترین خطای من، جهالت بود. و البته ترس و طمع و امید نیز. در روزهای تلخ زندان، کم کم به گشایشی دست یافتم که از هر چه خرافه و تعصب و نابخردی است دست بشویم. کم کم به راز بزرگ زندگی دست یافتم. به این که: همه ی خوبان جهان از ابتدا تا اکنون و تا آینده، روی سخن شان: تمکین و تکریمِ انسان و انسانیت بوده است. و چون ذات این تکریم، امری فطری و بشری است، هرگز مغلوب اوضاع جوی و سیاسی و بگیر و ببندهای احتمالی نمی شود. یک لبخند، هماره لبخند است. چه در زمستان و چه در تابستان. چه در فقر و چه در مغز و متن ثروت. ادب مندی، هماره پسندیده است. چه در آسمان و چه در زمین. احترام به دیگران و به حقوق دیگران همیشه دوست داشتنی است. چه با یک قاتل و چه با یک کودک تازه زبان گشوده. مراعات انصاف و درستی نه چیزی است که فرسوده شود و به مرور زمان از شفافیت آن کاسته شود. پاکیزگی فکر و جسم نیز خواستنی است. اینها هیچکدام نه با سیاست ها زدوده می شوند و نه در انزوا از رونق می افتند.

من تنهایی ام را با همین رویکرد انسانی است که برق می اندازم. به همین دلیل وقتی به یک درویش و بهایی و مسلمان و نامسلمان و یک فقیر و غنی می رسم، بیش از هر چیزشان، انسان بودنشان است که مرا به احترامشان ترغیب می کند. من با کسانی مخالفم که از انسان بودن در رنج اند. کسانی که به انسانیت لطمه می زنند. گردنم بد جوری درد می کند بابا. دستم نیز. بیش از این فعلاً مقدورم نیست. بعداً بازهم برای هم می نویسیم. تو برای من و من برای تو. بابا فدای تو.

می بوسمت.
بابا محمدت
چهارم مرداد نود و چهار