یک: نسرین ستوده پیروز شد! آری، نسرین ستوده پیروز شد!

دو: نامادری که می گویم، مباد زنی را در خیال آورید عبوس و تلخ و تُند و از عاطفه تُهی؟ نه نه، بل به این نامادریِ درس نخوانده ی روستایی، از آن زاویه ای بنگرید که به “نان” می نگرید. آنگاه که بوی برکتش، مشامِ دورترین سلول های حسی تان را می رقصاند. که این نامادریِ جامانده و تنها مانده، تنِ تنهایی اش را آنچنان بر سرِ بی کسی اش کوفته، که یأس، و هجومِ هماره ی سپاهیانِ یأس، بقدر سی سال از زندگی اش گریخته و در پیشگاهِ تنهایی اش به زانو در آمده اند. و عجبا که برجِ بلند مادرانه ی این نامادری، آنچنان شیشه گون است که: هیچ دیده نمی شود.

تلاش کردن برای توصیفِ این نامادری، مثل پر زدن با پرهای شکسته ی یک حسرتِ زخمی است. این نامادری، چشمانی دارد به بارندگیِ باران، و دستانی آغشته به عطشِ لبخند، و قلبی به برهنگیِ آسمانِ کبوترانِ بی پرواز. برای دیدنِ این نامادری، باید سفر کنید به عمقِ عِطری که از جنگل های شمال می تراود. این نامادری را باید از لای زرورق سادگی تماشا کرد. آنگاه که سی سال تمام عاشقانه عشق می ورزیده و با آغوش گشوده ای از عینِ عشق، در سال هشتاد و هشت پسر جوانِ شوهرش را، و همین هفته ی گذشته شوهرش را، خود به خاک سپرده. سخن من از این نامادری هنوز هست.

سه: سخنِ دراز دامن و تمام نشدنی دو سه روز پیشِ رهبر در جمع کسانی که به نفر به نفرشان زنگ زده بودند و آنان را به اسم مسئولان نظام به محضر رهبر فرا خوانده بودند، نشان از این دارد که رهبر از اوضاع اسیدیِ کشور سخت بی قرار و معذب است. چه می گویم، به گمانِ من رهبر از درون متلاشی است، و گرفتار کابوس های فرساینده ی شبانه. در آن نشست، که تنها برای تخلیه ی فشارهای درونیِ رهبر بر پا شده بود ، رهبر نرم نرم ریسمانِ سخن را به سمت کابوس های هسته ایِ خودش کشاند و رسماً دروغ گفت و همچنان پرده بر اهداف بمب اتمی اش افکند و از زد و بندهای پس پرده ایِ هسته ای اش هیچ نگفت و به نقش شخصِ خودش در این شکستِ نسل اندر نسلی هیچ نپرداخت و خود را چون همیشه صاحب نظر و مدعی و طلبکار و بی خطا و بی تقصیر ترسیم کرد.

در سخنان پریشان و چند صد باره ی رهبر، مثل همیشه، مردم گله ای گوسفند بع بع گویند که جملگی منگ و هیچ نفهمند و باید به راه شان برد و چون گذشته، هیچ سهمی نیز در ترسیم امروز و آینده شان ندارند و این تنها رهبر است که همه چیز دان است و نظرش حتمی است و اجرا شدنی. دیشب که سخنان رهبر از تلویزیون رهبری پخش می شد، به چهره های آشنا و نا آشنای مسئولانی نگریستم که خمیرگون و بی رگ در برابر رهبر بر زمین چاکری بوسه زده بودند تا رهبر به تناسبِ میزان چاکری و بقدرِ خوش خدمتی و بُز گونگی شان، لقمه ای از اموال بی زبان مردم را پیشِ رویشان پرتاب کند یا در گلویشان بتپاند.

چهار: در غروب روز پایانیِ نمایشگاه، ساعت هشت و نیم که شد، تابلوها را جمع کردیم و بساط نمایشگاه را بر چیدیم. ایستادم و به جای خالیِ تک تکِ تابلوها نگاه کردم. نه از تابلوها خبری بود و نه از چشم ها و ذهن ها و زبان ها و هیاهوی مردمی که هر یک از هر کجا در آن گرمای بعد از ظهر به نمایشگاه آمده بودند. محوطه ی نمایشگاه در یک سکوتِ آزار دهنده فرو شده بود. انگار مردمی که تا نیم ساعت پیش آنجا را پر کرده بودند، چمدانی از لبخندها و زمزمه ها و پچ پچ هایشان را در آنجا جا گذارده و رفته بودند. سکوت، بهت آور بود. درست مثل سکوتِ نشسته بر جای خالیِ رفتگانی که خانه هایشان بر پاست اما خودشان نیستند. و درست مثل سکوتِ خاطره های نابی که پر کشیده اند و کوچیده اند و اکسیری از رسوبات شورانگیز خود را جا نهاده اند تا مگر روزی روزگاری دو باره سر برآورند و جان بگیرند. و این، نشان از احتیاجی دارد که در ما اسیر شدگان پای می کوبد. احتیاج به لبخند و شادمانی و با هم بودن. بارها گفته و نوشته ام که تابلوهای من همه بهانه ای است برای گرد آوری همان لبخندها و شادمانی ها و با هم بودن های پراکنده.

پنج: یکی دو روز به پایان نمایشگاه مانده بود که مردی شصت ساله و لاغر و سپید روی آمد غضبناک. ته دلش آمیخته به مهر بود اما. نامه ای بدستم داد و کمی در نمایشگاه ماند و زود رفت. و پیش از رفتن اصرار کرد که حتماً نامه اش را در خلوت بخوانم. سرِ فرصت نامه اش را خواندم. شش ورقی می شد با خطی خوش. در این شش ورق، تلاش کرده بود جنایت ها و خیانت های رژیم پهلوی را یک به یک شماره کند. از این که من در نوشته ای از رضا شاه تمجید کرده بودم، سخت رنجیده و خواسته بود با آن نوشته ی شش ورقی مرا به باد انتقاد بسپرد و در صورت لزوم به ضربِ شماتت بنوازدم.

در پاسخ به وی می گویم: در نظام آیت اللهیِ من، حتی از کارِ نیکِ آدمهای قاتل و دزد و نابکار نیز قدردانی می شود. دزدان و آدمکشانی که مثلاً به تمیزیِ ظاهرشان بها می دهند. هم لباس تمیز می پوشند و هم به نظافتِ فردیِ خود حساس اند. که یعنی: رفتارِ ناجور یک نفر، محو کننده ی کارهای خوبش نیست. و یا فراوان گفته ام: در نقد یک فرد، هم کارهای خوبش را ببینیم و هم کارهای نادرستش را. که این رویه، به انصاف و درستی نزدیک تر است. بویژه این که من اگر از رضا شاه سخن به تمجید رانده ام، این تمجید در نسبتِ ملایانِ حاکم بر ایران می درخشد که در این سی و هفت سالِ گذشته، آنچه باریدنی بود بر سرِ ایران و ایرانیان باریده اند.

رضا شاه آنقدر کارهای شایسته در کارنامه ی پادشاهی اش دارد که هزار یکش را ملاهای ما در پرونده ی اسلامی شان ندارند. که اگر قطارِ سخن به سمتِ جنایت و خیانت و دزدی و آدمکشی های رضا شاه شیب بگیرد، هزار مطابقش را ملایان در این سی و هفت سال مرتکب شده اند آنهم چه جور. یک قلمش را در هزار هزار کشته و زخمی و ویرانیِ سالهای جنگ بجوییم که در بی خردانه ترین شکل ممکن شروع شد و احمقانه تر هشت سال ادامه یافت. در قلم دیگر، به فضاحت هسته ایِ ملایان بنگریم که نسل های دور و بر نیامده ی ما نیز همچنان زخمی و بدهکار و سرشکسته ی آن اند.

شش: از نامادری پرسیدم: چند سال در خانه ی شوهرت بودی؟ گفت: سی و یک سال. نامادری، فرزندی از خود نداشت اما پسر و دخترِ شوهرش که بودند. نامادری خاک شده بود در این سالهای طولانی پیش پای شوهرش و بچه های شوهرش. تا این که دختر و پسر، در گرمای مطبوعِ مهر این نامادری بزرگ شدند. دختر به سوی زندگی خود رفت و ” کیوان” در تهران به دانشگاه رفت و شد دانشجو.

گذر سالهای شمسی به هشتاد و هشت رسید. کیوان به ستاد انتخاباتی میرحسین موسوی در تهران پیوست و شب و روز به فعالیت پرداخت. بعد که کودتای مجتبی خامنه ای پا گرفت، کیوان را گرفتند و دو هفته ای در زندان نگهش داشتند و عجبا که بعد از دو هفته آزادش کردند. اما کیوان از زندان که بیرون آمد، چیزی در کاسه ی سرش سنگینی می کرد. بی دلیل که به کسی آمپول نمی زنند. کیوان به دوستانش گفته بود بی دلیل به من آمپول می زدند. شاید ده روز نکشید که کیوان چشمانش را از دست داد و مغزش را نیز. جنازه ی کیوان را در میان شیونِ نامادری به روستا بردند. بسیجیان اما سرِ راه را گرفته بودند. با این غیرت مندی که: مزار مسلمین محل دفنِ فتنه گران نیست.

هفت: ساعت شش و نیم صبح همین چهار شنبه ای که گذشت، رفتم به سمت منزل دکتر ملکی. منتظرم بود. با دکتر ملکی و آریا نیک و نعمتی، چهار نفری از تهران بیرون زدیم و رفتیم به سمت رشت و نرسیده به رشت پیچیدیم به سمت لاهیجان و رودسر. باید در رودسر به کلاچای می رفتیم و در کلاچای به روستای بی بالان. نامادری اهل بی بالان بود. کیوان و پدرش نیز. مراسم در مسجد بی بالان شروع می شد از ساعت سه بعد از ظهر. ما اما دو و نیم رسیدیم و رفتیم داخل مسجد و منتظر ماندیم تا یکی از شایسته ترین مجالس فهیمانه را لمس کنیم که کردیم. دوستان کیوان و پدرش، چه مجلس آرایی کردند آن روز در آن مسجد روستایی. پیرمردی که دستگاه های موسیقی را به نیکی می شناخت، چه هوشمندانه و چه با شکوه خواند از خطرهای مسیر عاشقی و استخاره ای که نباید کرد در آن.

مجلس، مجلسِ ترحیم پدرِ کیوان بود. که کیوان را در همان سال هشتاد و هشت از پا در آورده و جنازه اش را به یمنِ مخالفتِ برادران بسیجی، سه روستا آن ورتر به خاک سپرده بودند. پدرِ کیوان، اخراجی آموزش و پرورش بود. بعد از اخراج، به هر کاری دست زد تا خانواده را سر پا نگهدارد. بچه ها بزرگ و بزرگ تر می شدند و بیکاریِ پدر برای آنها عذاب آور بود. همینجا بود که نامادری، احساس می کند باید نان آوری کند. دست بکار می شود و با هر کاری که در مدار شرافتِ یک زن می گنجد، به تأمین مخارج خانواده مدد می رساند.

بعد ها که کیوان را بی سر و صدا می کشند و در برگه ی پزشک قانونی اش می نویسند: علت فوت، تومور مغزی، پدر کیوان از پا در می آید و بیماری اش او را زمین گیر می کند. اکنون نامادری هم باید داغ کیوان را مرور کند و هم بیماری شوهرش را جدی بگیرد. دست شوهر از مال دنیا تهی است و بیماری دارو می خواهد و این دارو خواستن نیز شوخی بردار نیست. نامادری، که اکنون به شوهر داری مشغول است، سه روز هفته را به تهران می آید و در خانه های مردم به نظافت و رفت و روب می پردازد و با پولی که می گیرد، هم برای شوهرش دارو می خرد هم برای سفره ی خانه اش: نان.

هشت: در گورستان کنگاچرک، هم بر مزار کیوان فرو نشستیم و هم بر مزار پدرش نصرت دامن افشان. کیوان، از قربانیان خاموش سال هشتاد و هشت است که هیچ اسمی از وی در هیچ کجا برده نمی شود. گلِ جوانی اش را برای وطنش و برای بر آمدنِ دوستان اصلاح طلب پرپر کرد اما هیچیک از اصلاح طلبان یادی از وی نکردند در این سالهای هراس. مأموران اطلاعات و سپاه ” کیوان دامن افشان” را و دیگرانی چون وی را زندانی کردند و کشتند تا بساط ملایان برقرار بماند و کسی متعرض دزدی های ریز و درشت شان نشود. من نامادری را برای نخست بار در بیرون مسجد روستای بی بالان دیدمش. چهره اش آنقدر آسمانی بود که بشدت زمینی می نمود. ردّ تلخکامی ها را به راحتی می شد در جمال آسمانی اش مشاهده کرد.

همه با هم به سمت روستای کنگاچرک رفتیم. همانجایی که شوهرش و پاره ی تنش کیوان هر دو در گورستانش آرام گرفته اند. نامادری آمد در کنار مزار کیوان ایستاد و سخت گریست و در میان گریستن رو به من و آقای دکتر ملکی کرد و گفت: پدر کیوان خیلی چشم به راه شما بود. و آنگاه که من و دکتر ملکی او را بکناری کشاندیم، آهی کشید و گفت: خیلی تنها شدم. راست می گفت. وی را رشته ای از محبت سر پا نگهداشته بود. اکنون آن رشته گسسته بود. ای من فدای هر چه نامادری از این جنس است.

نه: درختِ پایداریِ خانم نسرین ستوده پس از نه ماه ایستادگی به ثمر نشست. این خبر را از وکلایی شنیدم که عین متن رأی دادگاه را دیده بودند. در این رأی، حکمِ سه سال لغوِ پروانه ی وکالت ایشان، به همین نه ماهی تقلیل پیدا کرده که وی جلوی کانون وکلا به اعتراض ایستاده است. احتمال می دهم خانم ستوده با دریافتِ حکم دادگاه، به اعتراض و اعتصاب خود پایان دهد. روز دوشنبه با آقای دکتر ملکی به دیدار این بانوی فهیم و ستودنی و همسر همراه وی خواهیم رفت و این پیروزی را به خودش و به همسرش، و به جامعه ی مدنیِ مردمان ایران تبریک خواهیم گفت. من به سهم خود از همه ی آنانی که در این نه ماه، خانم ستوده را تنها نگذاردند، حتی از رؤسا و مسئولان کانون وکلا و نگهبانان آنجا که عقلانیت و قانون را بر هر چه بی قانونی است ترجیح دادند، سپاس می گویم. بقول جوونا: چه روزی بشه دوشنبه جلوی کانون وکلا.

محمد نوری زاد
پنجم تیرماه نود و چهار – تهران