یک: جمعه شب که سوار اتوبوس شدم، صبح شنبه ساعت شش رسیدم کرمانشاه. هوا تاریک بود و نسبتاً سرد. یکی دو ساعتی در کرمانشاه چرخیدم تا زمان حرکت به سمت ” کوزران” فرا برسد. از کوزران رفتم به روستای قلعه گلینه. به روستای ” شلر”. در خانه، کسی جز مادر بزرگ نبود. تا اسمم را گفتم، شناخت. این بانو، افزون تر از تصورِ متداول مهربان بود. و من از فشردگی و بلندای مهربانی اش سخت شرمنده شدم. می گفت: شلر را من بزرگ کرده ام. شلر اما که بود؟ دانشجوی علوم سیاسیِ دانشگاه رازیِ کرمانشاه. که یکی از سخنرانی های رهبر در مهر سال نود، در همین دانشگاه ایراد شده است. ظاهراً شلر و دوستانش نامه ای به دست رهبر می رسانند که در آن نامه، به ایرادها و کاستی های دانشگاه و کرمانشاه اشاره شده بود.

بلافاصله شلر، این دختر شاداب ایل سنجابی، غیبش می زند. غیب شدنِ یک دختر در میان عشایر سخت ناگوار و توفنده است. پدر و مادر به هر کجا سر می زنند تا سراغی از دختر جوانشان بگیرند. دختر اما آب شده و به زمین فرو شده است. پنج ماه و نیم بعد، از زندان اوین به پدر زنگ می زنند که: بیا و دخترت را ببر بشرطی که هر وقت خواستیمش، برش گردانی.

پدر شتابان خود را به تهران و به زندان اوین می رساند و بعد از کلی معطلی، جسم فرو کشته ی دخترش را تحویل می گیرد. جسم فرسوده ای را که روی پاهایش بند نبوده و نای نفس کشیدن نیزنداشته. پدر، این جسم لهیده را لای پتو می پیچد به کرمانشاه و از آنجا به روستا می برد. سه ماه می گذرد تا شلر کم کم حال طبیعیِ خود را به دست می آورد. در این مدت، او باید تیزیِ نگاه شماتت بار اقوام و اهالیِ روستا را تحمل می کرده و چیزی جز ” به من دست نزدند ” نمی گفته. هشت نه ماهِ بعد، “برادران” به پدرش زنگ می زنند که: شلر را باز بگردان.

پدر، حکمِ برادران را با شلر در میان می گذارد. و شلر، روز بعد، دور از چشم اهل خانه، با شلیکِ تفنگ شکاریِ پدر بزرگ به زندگی اش پایان می دهد. شلر، مرگ را به باز رفتن به دخمه های زندان اوین ترجیح داده بود. باور کنید من می توانم تجسم کنم در آن دخمه های جهنمیِ زندان اوین بر این دختر روستایی چه گذشته. و برادرانِ بازجو، چه ها که با این دختر جوان نکرده اند و چه ها که با او نگفته اند. از مادر بزرگ شلر خداحافظی کردم و رفتم به مزاری دور از روستا که شلر در آنجا آرمیده است. در آنجا از خود پرسیدم: این برادران، خودشان آیا زن و فرزند ندارند؟ چه می شد اگر یکی شان در همان روزهای نخستِ ربودنِ شلر، به پدرش زنگ می زد و خبر زندانی شدنِ شلر را با او در میان می نهاد و خانواده و خویشانِ شلر را از نگرانی بدر می برد؟ و رو به شلر گفتم: دخترم، ما مثلاً با برکشیدن آخوندها بنا داشتیم به امثال تو عزت و اقتدار و سلامت و آزادی و اعتبار ببخشاییم. و گفتم: کاش آن گلوله ی تفنگ شکاری بر مغز من می نشست تا بی گناهی چون تو را در خاک نبینم.

دو: بر سرِ مزار شلر بودم که سحر بهشتی، خواهر ستار بهشتی زنگ زد و گفت: مادر می خواهد با شما صحبت کند. مادر، در فرودگاه بود. به سفر حج می رفت. به وی گفتم که کجا هستم. بانو گوهر عشقی با همان صدای خراش خورده اش به شلر سلام رساند و در این مصیبت بزرگ با خانواده اش همدلی فرمود.

سه: از مزار آباد کوزران به سمت پاوه راه افتادم. در راه، آتنا فرقدانی از زندان قرچک زنگ زد. صدایش رنجور و ناتوان بود. ده روز اعتصاب غذا این دختر شاداب و سر زنده را فرسوده بود. نای سخن گفتن نداشت. هرچه کردم با چند قلپ آبی که روزانه می نوشد، یکی دو حبه قند نیز تناول کند، نپذیرفت. دانستم این دختر با شتاب به سوی مرگ می دود. در خواستش آزادی از زندان نیست. بل او تنها به این معترض است که: چرا زندان قرچک؟ زندانی که آلوده به بیماری های مسری است. و از امکانات اولیه تهی است. و این که چرا او را به زندان اوین باز نمی برند؟ امروز که پدرش زنگ زند، به وی گفتم: دخترتان به سمت مرگ خیز برداشته است. خود دانید. آقای فرقدانی با همسرش به سمت زندان قرچک می رفتند تا مگر روی پژمرده ی دخترشان را ببینند و از اعتصاب بازش بدارند. اما آتنایی که من می شناسم، با گامهای بلند به سوی فردایی می دود که از او جزجسمی نابود بجا نخواهد ماند.

چهار: به پاوه رسیدم. به شهری که خانه هایش از شیب کوه بالا رفته اند. مستقیم رفتم به خانه ای که صانع ژاله در آن پرورش یافته و بعدها برادران زحمت کشیدند و در بیست و پنج بهمن هشتاد و نه به ضرب تیری از پا در آوردندش. عصر که شد، با پدر و مادر و برادران و تنها خواهر صانع به سمت مزارستان پاوه به راه افتادیم. ای امان از سوز مادر. ای امان از نجواهای ویرانگرِ وی. این مادر که هیچ فارسی نمی داند، در راه، می سوخت و اسم صانع از زبانش نمی افتاد. برادران اما پیشاپیش در جایی از مزار اطراق کرده بودند تا جنبنده ای بی جا نجنبد. ظاهراً امنیت شان در خطر بود. تعداد ما شاید به ده نفر نیز نمی رسید. سکوتی دهشتناک بر قبرستان پاوه حاکم بود. از مردمان پاوه و از مردمانِ هر کجا خبری نبود هیچ. مادر بر سر مزار صانع گداخت. مویه کرد و فسرد. پاوه در ترس فرو مرده بود. و عجبا که صانع از همه ی ما و از همه ی مأموران و از همه ی مردمان پاوه زنده تر می نمود.

پنج: دوستِ ما جناب جعفر پناهی با فیلم ” تاکسی” اش، خرس طلایی جشنواره ی فیلم برلین را از آنِ خود کرد. این پیروزی را به وی و به همه ی هنرمندان کشورمان تبریک می گویم. جعفر پناهی گرچه بنا به حکم طنز دستگاه های قضایی و امنیتی بقدر بیست سال از فیلمسازی محروم است، اما با ساخت فیلم های حساس و انتقادی و هنرمندانه اش در همین سه چهار سال به سیستم قضایی و امنیتیِ کشور می گوید: آقایان، یک هنرمند را نمی توانید از کار کردن باز بدارید. و می گوید: من حتی در خانه و حتی در داخل یک تاکسیِ سرگردان، تیزیِ هنرم را به کار می گیرم. اگر چه شما را خوش نیاید. و اگر چه مرا از حضورم در مجامع هنریِ جهان باز بدارید. من اما خواهر زاده ی خردسالم را می فرستم تا جایزه ی خردمندی ام را با چشمانی گریان بالا بگیرد.

محمد نوری زاد
بیست و ششم بهمن نود و سه – تهران

با مادر صـانع بر مزار فرزندش

امسال در منزل پدر و مادر صانع

سال گذشته خود را از اهواز به مراسم سالگرد شلر رساندم و دستهای پدرش را به دوستی و غمخواری فشردم.

سال گذشته با خویشان بر مزار شلر

سال گذشته بر مزار شلر

مادر در گوشه ای از اتاق شلر، محرابی به یاد او فراهم آورده

لینک مطلب سال گذشته ی تراژدی شلر:

تراژدی شِلِر