یک: به آقای دکتر ملکی گفتم: بیا برویم مشهد به دیدنِ آقای طاهر احمد زاده. و این که: این مرد بزرگ اکنون بیش از نود و چند سال سن دارد و مباد که در بی خبریِ ما به حاشیه افتد و شرمِ ما فزونی گیرد. سر ضرب گفت: برویم. و گفت: من با این پیرمرد مدت ها هم بند بوده ام در زندان اوین و از نزدیک شاهد شکنجه ها و توهین ها و تحقیرها بر وی بوده ام. شدیم پنج نفر. قطار، دوشنبه ساعت هفت شب که به راه افتاد، فردا صبحش در مشهد ما را پیاده کرد.

دو: در همان ایستگاه قطار مشهد زنگ زدم به جناب هاشم خواستار. معلم بازنشسته ای که صرفاً بخاطر فعالیت های صنفیِ معلمان، یک چند باری به زندان وکیل آباد مشهد رفته و در زندان چه ها که ندیده. آمد و به اتفاق رفتیم منزل آقای طهماسبی. که این آقای طهماسبی از دوستان آقای ملکی است و نویسنده ای است خوش قریحه. تازه ترین کتابی که به چاپ رسانده در باره ی “حج” است. جالب این که رفت و کتاب حجش را آورد و قسمتی از آن را برای ما خواند. سن و سالش؟ در حوالی سن و سال دکتر ملکی. که با همسرش دو تایی در خانه ای قدیمی زندگی می کنند. هنوز میان ما صحبت چندانی رد و بدل نشده بود که بحث رفت به سمت برده داری و نقشی که پیامبر اسلام باید در زدودنِ آن ایفا می کرد و نکرد. از آقای طهماسبی پرسیدم: پیامبر اسلام از این که نهضتِ جمع و جورِ مکی و مدنی اش به جانِ جَوَنده ی تاریخ دویده و ملت ها و تمدن ها را در نوردیده و مردمانِ اعصار را به تیغِ خود سپرده و باورشان را به هرجورِ ممکن به خود فرا خوانده تا جایی که از امروزِ بشر اینچنین سر برآورده و بیش از یک میلیارد مسلمان را به خود مشغول داشته آیا خشنود است و خیالی آسوده دارد؟

وگفتم: یک جوان دانشجو روزی از من پرسید: سر تا پای این یک میلیارد و اندی مسلمان آیا هیچ نقطه ی روشن و غرور آفرینی با خود دارد که ما بگوییم اگر مسلمانان و رسم مسلمانی در جهان نبود، بشرِ امروز در اینجاها می لنگید؟ و ادامه ی سخنِ همان جوان دانشجو را باز گفتم: در درازنای تاریخ، یک محله یک نهضت یک حرکت یک جمعیت نشانِ من بدهید که با اعتنا به مسلمانی اش خوش درخشیده است و مثلاً سنگی از پیشِ پای بشریت برداشته است. همان جوان پرسیده بود: مثلاً پانصد سال حکومت عباسیان در بغداد و سیطره شان بر دور و نزدیک جهان، و پانصد سال حاکمیت عثمانیان بر نیمی از سرزمین های آباد جهان آیا در امتداد نهضت پیامبر اسلام بوده است؟ وخود در پاسخ به پرسش های آن جوان گفتم: حتماً نه. چرا که در هیچ کجای تاریخ، ما نقطه ی روشنی از مدنیتِ مطلوب و انسانیِ مسلمانان بر نمی خوریم. که: مثلاً ادبی بر کشیده باشند و حقی بجای آورده باشند و سنتی نیکو بجای نهاده باشند. تا بوده غارت بوده و کشتار و تحکم و لشگر کشی و کافر کشی.

از آقای طهماسبی پرسیدم: آیا نهضتی که به اسم اسلام از مکه و مدینه ی هزار و چهارصد سال پیش به جان جهان دویده و آثار امروزینش در ایران و عراق و هرکجای جهان متجلی است، در وادیِ خشنودی و رضایت پیامبر می گنجد؟ با ظهور اسلام آیا رویه ی نفرت انگیز برده داری برچیده شد؟ رعایت حقوق دیگران به امری بدیهی بدل گردید؟ کسی از دیوار کسی بالا نرفت؟ مردمان با تربیت شدند؟ دروغگویی از میان مردم کوچید؟ مسلمانان از حقد و کینه و حسد و ریاکاری و دغلبازی و فریبکاری و دو به هم زنی و بی خردی دور شدند؟ و از آقای طهماسبی پرسیدم: شما نشانِ من بدهید که در فلان جای تاریخ اسلام، آیت الله ها و آخوندها از بی سوادیِ مردم در رنج بوده اند! و گفتم: صد البته که همین آخوندها و آیت الله ها از جهالت مردم سخت استقبال می کرده اند. چرا که نان شان در ایستاییِ جهالت مردمان بوده است. که اگر مردمان می فهمیدند، در برابر دکان شان، دکانی دیگر می آراستند و دکان آیت الله ها از رونق می افتاد.

از آقای طهماسبی پرسیدم: اگر پیامبر اسلام همه ی استعداد پیامبری اش را در حذف برده داری بکار می گرفت و با نفوذی که در دلها داشت نرم نرم مخاطبان خود را به آزادیِ همگان ترغیب می کرد و حتی در این راه کشته نیز می شد، بسیار پرفایده تر می نمود تا این که مردمان را به آداب نماز و روزه و حج و ذکرهای قبل و بعد نماز و هزار حکم جور بجور وا بدارد. که اگر برده داری را در همان مقطعِ رسالت خود رسماً حذف می کرد، امروزه و حتی در ادامه ی تاریخ، دوست داشتنی تر نمی نمود آیا؟ گسترش اسمی و کمّیِ اسلام و مسلمین که قابل اعتنا نیست، مهم کیفیتِ اسلام و مسلمین است. که این اسلام کم رمق و مسلمینِ قلیل، با هر کوچکی و جمعیتِ کمی که دارند، در نقطه ی طلاییِ فهم و خرد و ادب و پاکدستی و نیک اندیشی قرار گیرند.

و گفتم: برای امتحان شما هزار هزار هزار مسلمان مثل جنتی و لاریجانی و شیخ علی فلاحیان و روح الله حسینیان و شیخ مصطفی پورمحمدی و علم الهدی و سید احمد خاتمی به این دنیا تزریق کنید. که اگر این کردید، حال به این پرسشِ من پاسخ بگویید که این همه مسلمانِ عربده کش و دروغ گوی و آدمکش هیچ آیا در وسعت خشنودیِ پیامبر جا می گیرند؟ و گفتم: کاش از اسلام نه نماز به یاد گار می ماند و نه روزه و نه حج و نه گنبد و نه مناره اما تنها و تنها لغو رسمی و مؤکدِ برده داری به یادگار می ماند. جوری که امروزه در کتاب ها می خواندیم: پیامبری نیک روی و نیک خُلق و نیک اندیش در عربستان به دنیا آمد و همو انگشت بر لغو برده داری نهاد و نهضتش پا گرفت و چهل سال بعد وی را زدند و کشتند اما گرایش به لغو برده داری با او و به اسم او در جهان به یادگار ماند. در انتهای سخن به آقای طهماسبی گفتم: شما به تاریخ سفر کنید و ببینید به اسم اسلامی کردنِ مردمِ یک دیار، چه جمعیتی از مرد و زن و کودک، از خانه و زندگی شان به بردگی برده نشده اند و چه عاطفه های که به تیغ اسلام گستران خراشیده نشده اند و دودمان ها به بازی گرفته نشده اند. حالا قتل ها و غارت ها بکنار.

سه: ساعت دوازده و نیم بود که رفتیم منزل آقای طاهر احمد زاده، نخستین استاندار خراسان در دولت موقتِ آقای بازرگان. پسرش ناصر به استقبالمان آمد. آقای ملکی بر پیشانیِ پیرمرد بوسه نشاند. ما نیز. در کنارش نشستیم. آقای احمد زاده ساکت بود. کت و شلواری روشن به تن داشت. او به تنهایی یک تاریخ بود. تاریخ خراسان. و تاریخ زحمت هایی که برای بر پایی انقلاب اسلامی به هم پیوسته بود و بجای قدردانی به زندان و شکنجه و تحقیر و توهین درافتاده بود. آقای ملکی به سخن در آمد و از شخصیت آقای احمد زاده گفت. دو پسر این مرد، پیش از انقلاب و یک پسرش بعد از انقلاب کشته و اعدام شده بودند. و این که: آقای احمد زاده را و زحمت هایش را هر که نشناسد، سید علی خامنه ای نیک می شناسد. آن روزی که در مشهد و خراسان اسمی از احمد زاده بود، هیچ اسمی از سید علی خامنه ای نبود. لقمه ی انقلاب که در گلوی آخوندها جا گرفت، برچیدنِ نخبگان و نام آوران در دستور کارشان قرار گرفت. آقای احمد زاده نخستین استاندار خراسان بود. با دوچرخه به محل کارش می رفت و در روفتن خیابان ها به رفتگران می پیوست. دانشی وسیع داشت. و هوشمندی ای بسیط.

دانش و هوشمندی همان گوهری است که آخوندهای حاکمیت تحملش را نداشته و ندارند. این مرد را به سرعت از استانداری برکنار کردند و به بهانه ای به زندانش بردند و تا توانستند وی را زدند و از وی اعتراف گرفتند و فیلم اعترافش را از تلویزیون پخش کردند و تا توانستند آبرویش را بردند. امروز، طاهر احمد زاده به بُهتی بزرگ فرو شده است. با کسی سخن نمی گوید. او تمثیلی از یک مرد پر زحمت اما شکست خورده است. زحمت هایش به بار که ننشسته، توهین ها و شکنجه ها بجایش نشسته است. همسر فداکار و همدل و همراه احمد زاده، ناهاری تدارک دیده بود. وی همچنان که از ما پذیرایی می کرد، از رنج ها و تلخی های روزهای زندان احمد زاده می گفت. پیشنهاد می کنم به مشهد که می روید، پیش از هر کجا، به زیارتِ احمد زاده این مرد بزرگ بروید که شاید فردا در میان ما نباشد. احمد زاده، به تنهایی یک تاریخ است. تاریخی از یک انقلابِ پیچ در پیچ که هرز رفت و از ناکجا سر در آورد. ناکجایی که اگر برای مردمان چیزی جز خفت نداشته و ندارد، برای آخوندهای حاکمیت همه چیز داشته است و دارد.

چهار: از خانه ی آقای احمد زاده به منزل آقای هاشم خواستار رفتیم. جمعی از معلمان از هرکجا خبردار شدند و آمدند. در آن جمع، آقای ملکی نیک سخن گفت. از فردا. و این که: چه باید کرد؟ من نیز در ادامه ی سخنِ وی به ” آسیب شناسیِ خود” پرداختم و گفتم: ماها تا به دنیا می آییم، با یک جهش بلند و شگفت انگیز می شویم: شیعه. می شویم بهایی و سنی و زرتشتی. و حال آنکه پیش نیازِ هر آیینی “انسانیت” است. و ما بدون گذراندنِ این دوره ی سخت، ناگهان خود را شیعه می نامیم. و گفتم: مشکل ما از همین جا شروع می شود. که ما بدون این که بدانیم انسانیت یعنی چه، برای دیگران تعیین تکلیف می کنیم. خود را بهشتی می دانیم و دیگران را جهنمی. بخاطر اهل بیتی که ما داریم و دیگران ندارند، خود را مستحق نور چشمی بودنِ پروردگار می دانیم و دیگرانی را که اهل بیت ندارند، مستحق گمراهی و ضلالت و جهنم. یکی از معلمان این شعر را برای من خواند: واعظی پرسید از فرزند خویش / هیچ می دانی مسلمانی به چیست؟ / صدق و بی آزاری و خدمت به خلق/ هم عبادت هم کلید زندگیست/ گفت: زین معیار اندر شهر ما / یک مسلمان هست آن هم ارمنی ست.

پنج: شب ساعت هشت نشستیم به قطار و ساعت نه صبح تهران بودیم. یعنی غروب دوشنبه رفته بودیم و صبح چهارشنبه باز آمده بودیم. آن روز هفدهم دیماه بود و سالروز درگذشت تختی. رفتیم شهر ری و در ابن بابویه بر مزار تختی حاضر شدیم. یک نمایش دولتیِ سالیانه بر پا بود بی هیچ جاذبه ای. جمعی از پیشکوستان و دوستداران تختی و تختی پرستان در آن اطراف ازدحام کرده بودند. راستی چرا از این همه ورزشکار، یکی تختی نمی شود؟ علتش در این است که اگر همه ی ورزشکاران تختی می شدند، تختی و تختی شدن بی مقدار می نمود. باید هماره یک شاعر، یک ورزشکار، یک رهبر، یک متفکر بدرخشد. وگرنه هم آقای خمینی و هم آقای خامنه ای با گاندی آشنا بودند و می توانستند تا تَرازِ گاندی خود را بر کشند و اسم خود را جاودانه سازند. تختی، در نسبتِ با مردم، خود را نمی دید. و این خود دیدن و ندیدن است که آدمیان را بر می کشد یا بر زمین می نشاند.

شش: همانجا در گورستان ابن بابویه رفتیم سر مزار دکتر فاطمی وزیر امور خارجه ی دکتر مصدق که کودتا گران با تنی تب دار اعدامش کرده بودند. خواهر دلاورش نیز در کنارش دفن بود. درست مجاورِ مزار دکتر فاطمی، مزار شهدای سیِ تیر هزار و سیصد و سی و یک است. به آنان نیز سرزدیم. اینها شهدای خیابان اند در دفاع از دکتر مصدق. مثل ندا و سهراب اعرابی و مصطفی کریم بیگی و دیگرانی چون اینان. سیزده ساله و هجده ساله و پنجاه ساله. حتماً به اینان سر بزنید و به یادشان باشید.

هفت: مردی در خرابه های گورستان، بر گوری گل می نشاند. رفتیم به آن سوی. مزار میرزاده ی عشقی بود. شاعر بلند آوازه ی عصر روشنگری که به تیر غیب مأموران وقت، کشته شده بود. مردی که بر گور میرزاده گل می نشاند می گفت: هرشب جمعه می آیم اینجا و برای این شاعر گل می آورم و مزارش را می روبم. برایش سالگرد می گیرم و یادش را گرامی می دارم و نمی گذارم مزارش و اسمش بی رونق باشد. به دکتر ملکی گفتم: چه سفر مبارکی. دو روزه رفتیم و برگشتیم. سفری که با زیارت احمد زاده در مشهد شروع شد و با زیارت میرزاده عشقی در شهر ری پایان پذیرفت.

هشت: امروز دیدم جناب لاریجانیِ دستگاه قضا گفته: کشوری سرشار از منابع عظیم، ترسی از ادامه ی تحریم ها ندارد. به خود می گویم: وقتی قرار است ملتی با همه ی تاریخی که دارد و ندارد، بر زمین گرم ِ فلاکت کوفته شود، به نابخردانی اینچنین گرفتار می گردد.

محمد نوری زاد
هجده دیماه نود و سه – تهران

طاهر احمد زاده. مردی که با همه ی بلند آوازگی اش به زندان انداخته شد و در زندان شکنجه ها شد و به زور از وی اعتراف ها گرفتند و تصویر همان اعتراف ها را از تلویزیون پخش کردند. امان از روزی که ورق برگردد

در خانه ی هاشم خواستار با معلمان آزاده

چهارشنبه ای که گذشت، بر سرِ مزار تختی

مردی که هر شب جمعه بر مزار میرزاده ی عشقی گل می نشاند. آن روز روز تختی بود. چرا روز میرزاده عشقی نباشد؟ این مرد برای میرزاده عشقی سالگرد می گیرد و محفل می آراید. فرزندان وی چه لذت می برند از این که پدرشان اینچنین از فرهیختگان یاد می کند.

در پشت سر آقای دکتر ملکی، مزار شهدای سی تیر سال 1331 است. یک کشتار خیابانی. مردمی به دفاع از دکتر مصدق به خیابان ها آمده بودند. مثل سال 88 خودمان. به سنگ های مزار که نگاه کنید، همه: مردم اند. از سیزده ساله تا پنجاه و چند ساله. مثل تیری که به سر ندا خورد و به قلب سهراب اعرابی و به بدن مصطفی کریم بیگی. احتمالا در آن سالها کهریزک گونه ای نیز بوده است و ما ازش بی خبریم. راه و رسم زور مداران یکسان است. می کشند تا : باشند. عجبا که این گورها سالم اند. برخلاف سنگ گور برخی از شهدای سال 88 که توسط اوباشان اسلامی شکسته شده اند.

بر سر مزار دکتر فاطمی وزیر خارجه ی دولت مصدق. کسی که راستی پیشه اش بود و بر سرِ راستی سر نهاد. با جسمی مجروح از دشنه ی شعبان بی مخ و تنی تب دار اعدامش کردند.

با آقای طهماسبی و همسرش در مشهد