یک: تابلوهای عاشقانه ای که برآورده ام، تلفیقی از هنر خاتم و هنر نقاشی است. یک آمیختگیِ تجربه نشده ای که نمی دانم تا چه اندازه مقبول افتد. گرچه نقاشی در دل خاتم، سابقه ای بس طویل دارد، اما این که خاتم بر سرِ نقاشی بنشیند، نه راهِ رفته ای است. و البته شاید یکی بگوید: از این کارها فراوان شده اما بی های و هوی. و فردا روزی نیز شاید، هم هنر خاتم و هم هنر نقاشی با زبان بی زبانی فغان بر آورند که ای فلانی، بیا و دست از سر ما بکش و ما را به حال خود رها کن. من اما می گویم: همدلی و همنشینی شرط است. شکل و ظاهر اگر با باطن در آمیزند، و همدلی ها اگر بر این همه بنشینند، چه مَستامَستی به هم می پیچد در این وادی!

دو: خانم ستوده از دور که مرا دید، چند قدمی به استقبالم آمد و با رویی گشاده گفت: ماشاءالله به شما. چقدر وقت می گذارید برای نوشتن. ظاهراً نوشته های مرا تعقیب می کند این بانو. گفتم: به همین خاطر از کار و زندگی افتاده ام و مجبورم میزان خواب را تا چهار پنج ساعت در شبانه روز تقلیل دهم. من در کنار این قدم زدن ها و نوشتن ها باید به نقاشی نیز برسم. گفت: کار بزرگی است این نوشتن ها. و بسیار بایسته تر از خودِ اعتراض و حضور ما در اینجا و آنجاست. و گفت: من نیز باید شروع کنم به نوشتن. این نوشته ها برای تاریخ می مانند.

سه: آقای خندان – همسر خانم ستوده – از پیغام اخیرِ رییس کانون وکلا گفت. این که: خبر داده به نسرین که می خواهم با شما صحبت کنم. گفتم: این یعنی قدم های نخست پیروزی. و گفتم: حضور خانم ستوده در اینجا کلّ حیثیت کانون را زیر سئوال برده و کانون را اسیر و فرمانبرِ وزارت اطلاعات معرفی کرده است. و تحملِ این، شاید برای کانونی ها دشوار باشد و روز به روز نیز دشوار تر شود. آقای خندان گفت: از دست این ها هم کاری بر نمی آید. چرا که حکمی صادر شده و در اختیار این ها نیست که باطلش کنند. گفتم: تنها یکی از فایده های اعتراضِ اینچنینیِ همسر شما باطل شدنِ حکمِ لغو پروانه ی وکالتش است. مهم اما موجی است که در حال شکل گیری است و ما باید از این موج به نیکی مراقبت کنیم. و به جمعی که در اطراف خانم ستوده ایستاده بودند و با وی صحبت می کردند اشاره کردم و گفتم: هرکدامِ این مردم، به شوق حضور به اینجا آمده اند. و بهانه ی حضورشان، حضور همسرِ شماست. ما داریم بر پوسته ی ترسِ مردم ترک می اندازیم. و گفتم: همه ی عرض و طول نظام اسلامی با همه ی پرخاش ها و کینه ها و عصبیت هایش اگر دست به دست هم بدهند، یک ” تو” به خانم ستوده نمی توانند بگویند.

چهار: یک پیرمرد هفتاد و هفت هشت ساله با قدی بلند و کلاهی گِرد و لبه دار و کت و شلواری ساده، سیگار به دست آمد و دست داد و گفت: خیلی جیگر داری آقای نوری زاد. گفتم: از جگر تک تک شما مردم به عاریت گرفته ام. گفت: نه، جیگرِ خودته. و ادامه داد: صحبت هایت را شنیده ام. در ایران باشی و اینجور حرف بزنی؟! این مرد قد بلند، سبیل پر پشتی بر پشت لب داشت که قسمت های وسطِ این سبیل به زردی گراییده بود. وقتی سیگارش را آتش زد، دیدم دودش را از دو سوراخ بینی اش بیرون داد. آن قسمت از سبیل باید هم زرد می شد. صدای گرمی داشت و با اعتنا به سن و سالش، نیک سخن می گفت. وکیل بود. سالها پیش برکنارش کرده بودند.

پنج: پیرمرد قد بلند شاید نیم ساعتی در میان ما بود. سخنی می گفت و می رفت و باز بر می گشت. ته سیگارش را در جوی مقابل کانون انداخت و گفت: من وکیل ضاربینِ رازینی بودم. رازینی را که می شناسید؟ گفتم: بله، کیست که این آخوندِ اعجوبه را نشناسد. و گفتم: وای به روزی که پرده ها فرو افتند و ذات ناجورِ این جماعت و بویژه همین جناب رازینی بر ملا شود. پیرِ قد بلند گفت: بخاطر یک مصاحبه با رادیو فردا کلی درد سر کشیدم. مصاحبه سرِ چی بود؟ سرِ این که چرا این همه اعتیاد؟ در آن مصاحبه گفتم: با عنایت به این که حضرت مستطاب حجة الاسلام و المسلمین آ شیخ صادق خلخالی رضوان الله تعالی علیه این همه آدم کشت، باز اعتیاد زیاد شد و شدیم اول کشور در دنیا از نظر اعتیاد و مصرف مواد. گفت: من در آن مصاحبه یک طرحی دادم اما خودم به نهایتش واقف بودم. طرح من این بود: برای مبارزه با قاچاق مواد، کشورهای دنیا این همه پلیس و دم و دستگاه و کشته و زخمی و وقت و پول صرف می کنند. خب سازمان ملل بیاید از این کشورها پول بگیرد و روی هم بگذارد و بدهد به افغانستان و به او بگوید: این پول اما کشت خشخاش ممنوع!

به پیرِ قد بلند گفتم: کشت خشخاش هم که تعطیل شود، در جای دیگر شروع می شود. همه جا را هم که تعطیل کنند، در آزمایشگاه های خانگی هروئین و شیشه و کرک تولید می کنند. مهم نیاز بعضی از حکومت ها مثل حکومت ماست به این که جوانانشان بجای اعتراض و انتقاد و سرشاخ شدن، درگوشه ای فرو بنشینند و در خماری خمیر شوند. به وی گفتم: ما اکنون پر مصرف ترین کشوریم در میان همه ی کشورهای جهان. شاید قریب به چهار پنج میلیون نفر معتاد رسمی داریم. شما مجسم کن این چهار پنج میلیون آدمِ ” گرفتار و ملتمس” صحیح و سالم بودند و هر روز به پر و پای آخوندهای حاکمیت می پیچیدند که کار و مسکن و احترام و ادب و آب و برق مجانی ای که وعده اش را می دادید چه شد؟ بله، بخشی از سرمایه ی کشور صرف مبارزه ی صوری با قاچاق مواد می شود اما از آن طرف، خیال آخوندهای حاکمیت از این جمعیت چهار پنج میلیونی و خانواده های درگیرشان راحت است. ضمنِ این که خود برادران با ترانزیتِ مواد مخدر، کلی کاسب اند در این میان!

شش: به جوان کاپشن پوش گفتم: زحمت بکش و از مغازه های اطراف یک دفترچه تهیه کن. برای چه؟ برای این که هر که مشتاق است، چیزی برای خانم ستوده قلمی کند. نعمتی در آن میان زیرکی نمود و رفت و با دفترچه ای فنری باز آمد. این دفترچه با دستنوشته ای از پیرِ قد بلند متبرک شد. به وی گفتم: اگر مایل نیستید اسمتان را زیرش ننویسید. که گفت: من چیزی نمی نویسم که علیه خودم مدرک شود. و اسمش را پای نوشته اش نوشت: فراهانی. پیرقد بلند سیگار نداشت. اما بدنش سیگار می طلبید. از یکی از جوانان حاضر سیگار گرفت و کشید و گفت: من پسرعموی بهزاد فراهانی هستم.

هفت: محمود امامی آمد. مردی زجر کشیده و پاکباخته و پنجاه و چند ساله. این امامی با من مکاتبه فراوان داشته است. یک بار نیز خودش را به قدمگاه وزارت اطلاعات رساند. در آنجا، مأموران اطلاعات پاپیچش شدند. امامی بر سر یکی از مأموران اطلاعات خروشید که: مرا از دم و دستگاهتان نترسانید. من تا پای جان پای حرفم هستم. حرفش چه بود؟ بالا تا پایین این نظام دزد اند. مأمور اطلاعات گفت: سوار شو. امامی رفت و سوار 206 اطلاعات شد. او را بردند. در راه به وی گفته بودند: راهت را بکش و برو و بی خیال این نوری زاد شو که این نوری زاد عقل درستی ندارد و زده به سرش و تعادلش را از دست داده. اکنون اما آمده بود که بماند. مقوایی را واگشود و بندش را به گردن انداخت. بر مقوا، از شقاوت اطلاعاتی ها و هجده سال بیکاری و اخراج و دربدری اش نوشته بود.

هشت: یک جوان لاغر و ظریف و با ادب که هر تبسم و لبخندش هزار هزار می ارزید، با جعبه ای شیرینی آمد. برد و جعبه را به خانم ستوده تقدیم کرد. خانم ستوده تشکر کرد و از وی خواست که درِ جعبه را واکند و شیرینی را در میان دوستان پخش کند. این جوان ناب، تا پایان با ما ماند و هرچه من به او گفتم برو هوا سرد است، قبول نکرد. گفت: از شما گرما می گیرم. هوا واقعاً سرد بود.

نه: پیرِ قد بلند پُر بود از حرف. و البته بسیار شنیدنی. از هر در سخن می گفت و من با هر سخنش، ارادت بیشتری با وی می یافتم. در میان سخن باز رو به جمع صدا زد: یکی به من سیگار بدهد. عجبا که در آن میان یکی سیگاری بود و استغاثه ی وی را پاسخ گفت و سیگاری به وی رساند. اکسیژن بود این سیگار برای پیرِ قد بلند. گفت: من در خانواده ای اشرافی به دنیا آمدم. در خانه ای بزرگ شدم که خانواده و فامیل همه دور هم زندگی می کردیم. عموها و دایی ها و خاله ها. در آن جمع، یکی سلطنت طلب بود، یکی توده ای، یکی طرفدار جبهه ملی، و یکی مذهبی بود و طرفدار آخوندها. ما همگی در آن خانه ی بزرگ با هم بودیم بی هیچ تعارضی. هرکس به دنبال خواسته ی خودش بود بی آنکه مزاحمتی برای دیگری فراهم آورد. و نتیجه گرفت: نباید سر به سرِ مردم گذاشت. و باز سیگار خواست اما سیگاری در کار نبود.

ده: بانویی لاغر و شصت و پنج ساله که از سرما دست هایش را زیر بغل برده بود آمد و در کنار پیر قد بلند ایستاد. همسرش بود. به وی گفتم: بانوی خوب، شما ظاهراً محکومید به تحمل سیگار کشیدن های فراوان ایشان. سری به افسوس و ناچاری تکان داد و گفت: بله، چه جورهم. و گفتم: احتمالاً گوشی برای حرف های فراوان ایشان. گفت: البته دیگر حرف تازه ای برای من ندارد. هرچه داشته گفته. مگر این که مهمانی سر برسد و سر صحبت وا شود. هر دو چه خواستنی بودند. گنجی گم شده در میان هیاهوی شهر. پیر قد بلند واقعا یک گنج بود. گنجی از فهم. و سخنانی که هر یکش دُر بود. منتها آمیخته به بو و دود سیگار.

یازده: محمود امامی بر پله های کانون وکلا ایستاده بود و مقوایش را به گردن آویخته بود. می گفت: این اطلاعاتی ها ربّ و روبّ زندگی مرا کاویده اند. آبرو برایم باقی نگذاشته اند. کاری کردند که یازده سال پیش زنم از من جدا شد. اطلاعاتی ها انگار مرا داخل یک آکواریوم گذارده اند و هر تحرکم را زیر نظر دارند. از همه چیزم باخبرند. امروز تماس می گیرند بیا جزیره ی خارک استخدام شو. با هزار بدبختی چمدان می بندم و می روم آنجا می بینم اصلاً استخدامی در کار نیست. با من بازی می کنند این بی همه چیزها. محمود امامی فارغ التحصیل رشته ی مکانیک دانشگاه شریف است. از سال 76 که اطلاعاتی ها به پر و پایش پیچیده اند، تا کنون بیکار است و مسافر کشی می کند. حرفی از روح الله حسینیان می گفت. این که: ما بعضی ها را جوری روانی می کنیم که کارشان به خودکشی بکشد. و نتیجه گرفت: کشتن یعنی چه؟ این ملت را کشته اند اینها. فقط از یک ملتِ کشته شده می شود دزدید.

دوازده: مردی آمد لاغر با ریشی در چانه. پنجاه ساله می نمود. با محمود امامی وارد بحث شد. و گفت: 1400 سال زحمت کشیدند تا برای روحانیتِ شیعه وجهه ای بتراشند و آبرویی. و گفت: این حکومت که پا گرفت، ذات هزار و چهارصد ساله ی اینها رو شد و مردم به ذاتشان پی بردند. و این که: یک استعدادی در آخوندها پنهان بود که فرصت ظهور پیدا نمی کرد. مثل زدن و کشتن و غارت کردن و دروغ گفتن و فریب دادن و حریص بودن و دنیاخواری. اما با پا گرفتن این حکومت، این استعداد باطنی ظهور کرد و جولان گرفت. این مرد نیز سالهاست که بیکار است و به هر در که زده، کاری نیافته. می گفت: ما زنده مانی می کنیم نه زندگانی.

سیزده: یک جوان با کاپشن آبی رنگ و قدی متوسط و بر رویی آرام و نمکین آمد و تا پایان با ما ماند. از شیراز آمده بود. دانشجوی رشته ی پزشکی بود. می گفت: به شوق شما آمده ام. و اگر شما را نمی دیدم بر نمی گشتم شیراز. این جوان، سراغ مرد ” تک جمله ای” را از من گرفت. گفت: اگر او را می دیدم به او می گفتم: درست که سپاه به اموال نوری زاد احتیاج ندارد، اما نوری زاد که به اموالش احتیاج دارد. این جوان پُر بود از رنج. از این که چرا سپاه همه ی عرصه های اقتصادی کشور را قبضه کرده؟ چرا به هیچ بنگاه اقتصادی اجازه ی رشد نمی دهد؟ چرا باید رقم های نجومی، نخست در میان سرداران سپاه و شرکت های وابسته به سپاه دست به دست شود تا در انتهای خط چیزکی نصیبِ شرکتی و جماعتی دیگر شود؟

می گفت: هر کجا پولی جمع شده، سپاه آنجا خانه کرده. سپاه را چه به ورزش؟ سپاه را چه به قاچاق مواد مخدر و لوازم خانگی و لوازم آرایش؟ سپاه را چه به نفوذ در دانشگاه ها؟ می گفت: همین سپاه، برای یک مهندس که در عسلویه بکار گرفته، از وزارت نفت ده میلیون می گیرد اما به خود این مهندس یک و نیم بیشتر نمی دهد. به وی گفتم: در کالیفرنیای آمریکا منطقه ای است به اسم ” اورنج کانتی” . چیزی شبیه پرتقال آباد خودمان. یک منطقه ی اشرافی و گران. سرداران سپاه در این منطقه آنقدر فزونی گرفته اند که بچه های ایرانی به آن می گویند: سردار آباد.

چهارده: پیر قد بلند شعری از مظفر بقایی خواند در دادگاه زمان شاه: آن که می زد روز فتنه دست و پا درخونِ خود / فرق دارد با تماشاگر کز آنجا می گذشت. خانم ستوده با افسوس از مظفر بقایی گفت. این که این مرد، بعد از سالها زندان، در زندان اسلامی از پا در آمد.

پانزده: یک بانوی سیاهپوش که از سرما در خود مچاله شده بود آمد و شادمانی ها کرد و گفت: به خودم گفتم هر طور شده برو و آقای نوری زاد را ببین و به او بگو که تنها نیست. مرخصی گرفتم و بدو بدو آمدم که همین را بگویم. این بانو نیم ساعتی در اطراف خانم ستوده ماند و خداحافظی کرد و رفت.

شانزده: محسن شجاع آمد و سراغ مرد تک جمله ای را گرفت. عجبا که مرد تک جمله ای چه خواهان پیدا کرده بود. محسن گفت: برای آتنا فرقدانی چه می شود کرد؟ این دختر را برده اند و هیچ خبری از او نداریم. به وی گفتم: آتنا یک وجود نازنین و پاک و سرشار از خیرخواهی است. وقتی یک نظام پر طمطراق اسلامی دختری با این خصوصیات را دشمن می دارد و از وی می هراسد، چرا نباید با در گشودن به روی بی خردان و بی مایگان و دزدان، به هزار توی مفسده در افتد؟

هفده: باران باریدن گرفت و ما همه به زیر سقفی از کانون وکلا پناه بردیم. مردی هم سن خودم با ته ریشی سپید از پله ها بالا آمد و با دیدن من موجی از اشک به چشمانش دوید. صورتش را بوسیدم. گفت: من سواد اینترنتی ندارم اما پسری دارم به اسم امین که نوشته های شما را برای من می خواند. و گفت: من و امین رفته بودیم مکه و مدینه. در آنجا هر دو برای شما دست به دعا بردیم. و گفت: من این روزها وقتی می بینم عده ای بر سر و سینه می زنند و علم و کتل بر می دارند و هوار می کشند برای کشته های کربلا، حالم بد می شود. و گفت: زینب می خواهید؟ گوهر عشقی. بروید در خانه ی این زن بر سر و سینه بزنید. حسین می خواهید؟ حرفش را بگیرید و عمل کنید. والله اگر امام حسین به این الم شنگه راضی باشد. مرد، از جوانش امین گفت. که: کمی درون گرا و خانه نشین است. برگه ای از دفترچه ی کوچکم کندم و بر آن نوشتم: امین گرامی سلام. اگر بگویم من دوست دارم گل رویت را ببینم اجابت می کنی؟ و به پدر امین گفتم: یک روز بیاوریدش اینجا. پدر امین دست به جیبش برد و بسته ای در آورد و گفت: این را از مکه برای شما خریده ام. خودکاری بود و تسبیحی در کنارش.

هجده: حسابدار بیکار آمد با دوست دانشجویش. این جوان حسابدارِ بیکار هر از گاهی به دیدن من می آید. یادم هست نخست باری که در میدان پاستور به دیدنم آمد از من پرسید: چرا این همه خود را به دردسر می اندازید و اینهمه می نویسید و اعتراض می کنید؟ به وی گفتم: بخاطر این که نمی خواهم باور کنم همه چیزمان غارت شده. و این که اگر آخوندهای حاکمیت اصرارشان به این است که ما مرده ایم، من می خواهم به خودم و به آنها بگویم: نخیر اینجورها هم که شما می گویید نیست. ما زنده ایم هنوز.

این جوان همان است که پیش از این به من گفته بود: پانصد کیلو روزنامه در خانه دارم. همه را خریده ام به امید این که در میان آگهی هایی استخدامش یک کاری پیدا کنم. دوست دانشجوی این جوان، در دانشگاه شهید بهشتی درس می خواند. جوانی بود معترض. می گفت: یک بار بخاطر مسائل صنفی و دانشجویی به رییس بخش اعتراض کردم. رییس بخش بجای شنیدن و رسیدگی به خواسته ها و حرف من، شروع کرد به توهین کردن. که تو نمی فهمی و بی خردی و آینده ای نیز نخواهی داشت. من آن روز چهار ساعت پیاده آمدم تا خانه. و در راه گریه می کردم از اوضاعی که گرفتارش شده ایم. هدیه ای را که پدر امین به من داده بود، به این دانشجو تقدیم کردم.

نوزده: از همان روزِ نخست، مردی با ما همراه و همدل است که نازنین و با خرد و با هوش و هماره متبسم است. مردی لاغر و سی و هفت هشت ساله که به جرأت می گویم در همه ی دم و دستگاه و بساطِ بیت رهبری، مثل و مانندش یافت می نشود. مردی به شدت مردمی و خیرخواه و با ادب و درس خوانده. مردی به شدت فکور و آگاه به مسائل جامعه و جهان. مردی به شدت طرفدار انسان و انسانیت. این مرد کتابی در دست داشت با عنوان: آلبرت لوتولی. گفت: این آلبرت لوتولی، اولین فردی است از زنجیره ی کسانی که در آفریقا جایزه ی صلح نوبل گرفته اند. و نخستین فردی است که در همان سالهای دور، چاره ی رهایی آفریقا را در همدلی و پیوند و بخشایش می داند. سخنِ محوریِ آلبرت لوتولی برای رهایی آفریقا این بود: استقامت و پایداری و خردمندی و نا امید نشدن. کتاب، چاپ پنجاه و هفتم بود.

بیست: بانویی آمد با روسری سیاه بر سر. این بانو، یک بار دیگر نیز به همینجا آمده بود. این بار می گفت: ما نباید به دنبال پیروزی باشیم. پیش از پیروزی باید بدانیم بعد از پیروزی چه می خواهیم بکنیم و چه برنامه هایی داریم. می گفت: پیروزی های ناگهانی به سرعت به سمت فساد و دیکتاتوری می روند. این بانو دانش آموز بوده که به زندان اوین برده می شود. برادر و خواهر و خاله و همسرانشان همه اعدام شده اند و از پا در آمده اند. خودش اما هنوز سرشار از امید و شوق بود. امید داشت به آینده ای که نمی دانست به کجا روی خواهد برد و چگونه خواهد شد. می گفت: روز به روز بر دانش و میزان فهم مردمِ ما افزوده می شود. می گفت: سال 88 فکر می کردیم خیلی رشد کرده ایم و خیلی می فهمیم. اما از امروز که به سال 88 نگاه می کنیم می بینیم چه خام بودیم در آن سال. دید ما در آن سال دم دستی بود اما اکنون وسعت گرفته. در آن سال، ما را به دوران طلاییِ امام بشارت می دادند و ما همگی پذیرفته بودیم، اکنون اما چه کسی مشتاق آن دوران طلایی است؟ مردم ما خیلی پخته تر شده اند نسبت به آن سال.

بیست و یک: از بس به در و دیوار کانون وکلا پارچه های عزاداری چسبانده اند که خانم ستوده به کنایه گفت: اینجا کانون وکلاست یا حسینیه؟ به جوان کاپشن پوش گفتم: این پارچه ها را کانون از ترس جانش به درو دیوار اینجا نصب کرده. مثل نمایشگاه های خرید و فروش اتومبیل که از ترس جانشان بزرگ می نویسند: اللهم صل علی محمد و آل محمد. و البته به قصد فریب نیز!

بیست و دو: حسابدار بیکار از دوران سربازی اش گفت. این که آن دوره را در سپاه گذرانده و مستقیماً خود شاهد لفت و لیس ها و بالا کشیدن ها و سندسازی های سرداران بوده است. جوری که به اعتراض از مسئول برترش می خواهد به جای دیگری منتقلش کنند. می گفت: تحمل آن همه سند سازی ها و دزدی های آشکار سرداران را نداشتم.
بیست و سه: مأمور لباس شخصیِ همیشگی داشت عکس و فیلم می گرفت. خانم ستوده به وی اعتراض کرد. با این تک جمله: ما راضی نیستیم. مأمور اما کار خودش را می کرد. شاید شعار باطنی اش این بود: شما راضی نباش. ما که راضی هستیم!

محمد نوری زاد
پانزدهم آبان نود و سه – تهران