یک: صبح ساعت ده بود که با آقای دکتر ملکی رفتیم به محل قرار. کجا؟ ساختمان کانون وکلا در میدان آرژانتین ابتدای خیابان زاگرس. نیکبختانه مردمانی چند به شوق حق خواهیِ خانم ستوده در آنجا حضور داشتند. ما نیز بدانها پیوستیم. ساعت حضور خانم ستوده از 9 صبح است و من از 10 در آنجایم. ایشان هر روز و من روزهای زوج. فعلاً به همانجا می روم تا دست تقدیر مرا به کجا بکشاند.

دو: سرکار خانم پورفاضل نیز حضور داشت. وکیل گرانمایه ای که بر درستیِ فکر و راهش می توان انگشت نهاد. آقایان جباری و مفتی زاده از اعضای لگام نیز بودند و با حضورشان به اندیشه و حق خواهیِ خانم ستوده – که خودِ وی نیز از اعضای لگام است – گرما می بخشودند. چند دانشجوی دختر و پسر نیز حضور داشتند. دو نفر از فعالین حقوق بشر، یکی از کردستان و یکی نیز از آذربایجان آمده بودند. یکی جوان بود و دیگری پای به سن نهاده. آن که جوان بود، کرد بود و آن پای به سن نهاده، آذری. که این مرد آذری، وکیلی بود سخت شریف و وکالتِ خیلی ها از جمله بهاییان تبریز و برادران کُرد پور و وکالتِ بیست و یک نفری را که برای کمک به زلزله زدگان اردبیل رفته بودند پذیرفته بود و جانانه از آنان دفاع کرده بود. ای بنازم به این وکیل آذری. که لاغر بود و قد بلند و با ادب و دوست داشتنی. اسمش؟ عباس جمالی. به قول جوانها: جمالتو!

سه: بانویی جوان و سی و هفت هشت ساله، پشت سرِ خانم ستوده ایستاده و نوشته ای را بالا گرفته بود. این بانو جز سکوت هیچ نداشت. و عجب تیزی و برندگیِ مفرطی دارد این سکوت. که بر پله ای از پله های کانون وکلا بایستی و نوشته ای را بالا بگیری و هیچ صدایی از تو بر نخیزد. این بانو، عضو اسبق شورای شهر زنجان بود. مثل خانم ستوده، وکیل بود اما معلق. شاعر نیز بود البته. وقتِ رفتن، کتاب شعرش را به من هدیه داد. اسم کتاب؟ یک مشت باران. اسم این بانو؟ رقیه جعفری. و اما یکی از شعرهای کتاب با عنوان: فلاش بک: خدایا، این روزها کارگردان خوبی نیستی، فلاش بک کن، من بِرنادِتم. مادرم مریم، یادت باشد، کارگردانِ خوب، همیشه معجزه می کند.

چهار: یک مرد جوان با قامتی کوتاه آمد و محکم اما مهربانانه از من خواست که بگویم چرا نمی ترسم؟ مرد قامت کوتاه، عجبا که هم پزشک دارو ساز بود و هم وکیل. در کرج داروخانه دارد و به قول خودش، وکالت دوستان و آشنایان را نیز می پذیرد. می گفت: من اصلاً از نوری زاد سابق خوشم نمی آمد. قامت کوتاه، اهل شعر نیز بود و کتاب شعر نیز داشت. در کیفش هر چه گشت، کاغذ سپیدی نیافت تا من یکی دو خط چیزی به یادگار بنویسمش. کتاب درسی اش را در آورد و برگی از آن را گشود و گفت: اینجا بنویس. اسم این کتاب؟ لُمعِه. کتاب درسیِ طلبه ها از چند صد سال پیش به این طرف. گفت: هر که می خواهد حقوق بخواند و وکیل شود، حتماً باید لمعه را بگذراند. کتابی فرسوده و پیر و متعلق به دوردست های تاریخ که نسبتِ قابل اعتنایی با فهم و بایستگی های امروزین ندارد. اما دستور است دیگر. در همان برگ سپید از کتاب لمعه، برایش از ” فردا ” نوشتم.
قامت کوتاه باز به اصرار در آمد که چرا نمی ترسی؟ به خانم ستوده اشاره کردم و گفتم: این بانو از من نترس تر است. و گفتم: آنچه که باعث ترس من و شما می شوند، اینهایند: جان، مال، کار و تحصیل و موقعیت ، آبرو، همسر و فرزندان و خویشان. و گفتم: وقتی شما از همه ی اینها بگذری، نه تنها نمی ترسی، بل جماعتی که به ظاهر قدر قدرت اند، از تو می ترسند.

پنج: مأمور اطلاعات و جناب سرگرد در کنار هم ایستاده بودند. امروز یک مأمور جوان تر وظیفه ی عکاسی و فیلم برداری از ما را به عهده داشت. رفتم و به مأمور اطلاعات و جناب سرگرد سلام گفتم و از آنان بخاطر این که بخاطر ما به زحمت افتاده اند پوزش خواستم. روز چهارشنبه ی گذشته که همگی به بهارستان رفتیم تا جلوی مجلس حضور یابیم، همین جناب سرگرد به من گفت: اگر خودت باشی – و تنها خودت – من با اتومبیل پلیس تو را به بهارستان می رسانم. که من البته سپاس گفتم و با دوستان رفتم. این جناب سرگرد، از روز نخست در همین جا حاضر است. با اتومبیل پلیس می آید و پیاده می شود و در گوشه ای می ایستد تا حضور ما پایان پذیرد. کمی نیز سرد و خشک است. که البته خصلت یک پلیس همین است شاید. ما پلیسی را که با همه ی تجهیزات پلیسی اش، غش غش بخندد و سیگار بکشد و با دوستانش شوخی بکند و از شدت خنده به خود بپیچد و بلند بلند صحبت کند و لباس نامرتبی داشته باشد و مرموز باشد و چیزی بگیرد تا چیزی را نبیند، دوست نداریم.

شش: بانویی جوان حدوداً بیست و شش هفت ساله، با یک مقوای لوله شده در کنار ما ایستاده بود. از او خواستم نوشته اش را نشان من بدهد. مقوا را گشود. بر آن نوشته بود: آقای رییس جمهور، من یک دخترم و در کشورم امنیت ندارم. این دختر جوان، خیال داشت به خیابان پاستور برود. به تنهایی. آنچه گفتنی بود با وی گفتم. از انگلستان آمده بود. شیر بود این دختر. می گفت: چرا بترسم؟ من که چیز زیادی نمی خواهم. امنیت می خواهم. گفتم: اتفاقاً چیز زیادی می خواهی دخترم.

هفت: مرد سپید مویی که در میدان پاستور از مرارت های خود گفته بود و این که در آمریکا بوده و بخاطر انقلاب درسش را وانهاده و به شوق انقلاب به وطن باز آمده و با شهید چمران بوده و در تشکیل سپاه سهیم بوده، آمد و گوشه هایی از انبان سخنان در گلو مانده اش را وا گشود و گفت و گفت و گفت. او به پنج روز وقت نیاز داشت تا هر آنچه در سینه دارد وا بگوید و من دریغا که این همه وقت نداشتم.

هشت: برادرِ علی مصفا – هنرمند دوست داشتنی و بی حاشیه و فهیم ما – آمد. اسمش؟ امیر اسماعیل. از سلامت پدرشان جویا شدم و ازشأن علمی اش گفتم. که جناب ” مظاهر مصفا ” از مفاخر ادبی و دانشگاهیِ ما هستند و ما به فهم و دانش ایشان غرور می ورزیم.

نه: دوستی آمد هم سنّ خودم. با اسم ” شاهین پرواز” در فیسبوک نقد فیلم و مطلب می نویسد. در نقد فیلم گوزن ها نوشته بود: آدم هایی مثل سید، به جسم مردم آسیب می رسانند و ملاهای حاکمیت به ذهن و فهم مردم لطمه می زنند. این کجا و آن کجا؟ سری نترس داشت شاهین پرواز. می گفت: من پنج لیتر خون که بیشتر ندارم. اگر مشتاق اند، این من و این پنج لیتر خون.
ده: مرد جوانی آمد و در میان جمع، قرار گرفت. عجب شباهتی به جناب اولیایی فرد داشت. وکیل مبرزی که من یک چند وقتی با وی در زندان اوین هم بند بودم. تا آمدم بپرسم شما عجبا که شبیه فلانی هستید، خودش گفت: من برادرِ اولیایی فرد هستم. اولیایی فرد اکنون به دیگر جای کوچیده است. ملاهای ما همه ی نخبگان برجسته ی ما را یا کشته اند یا زندانی کرده اند یا کوچانده اند یا خانه نشین شان کرده اند یا دق مرگشان کرده اند.

یازده: عکس های تن پوشم؟ عکس آرش صادقی و عکس امید علی شناس با عنوان: زندانیان بی گناه در جلو، و عکس جناب روح الله حسینیان با عنوان داعشی های ایران در پشت. جوانی ریز نقش آمد و با هیجان به من اعتراض کرد: چرا عکس آقای حسینیان را به پشتت چسبانده ای و زیرش نوشته ای داعشی؟ گفتم: ایشان آدم کش است؟ سخت عصبی شد و گفت: آدم کش است؟ گفتم: بله، خودش گفته که: بابا جون ما خودمون یه وقت آدم می کشتیم.

جوان ریزنقش عصبانی تر شد و در آمد که: نخیر، ایشان شخص محترمی است. شما اجازه ندارید این کار را بکنید. و آستین تی شرتش را پس راند و بازو بند چرمی ای را که معمولاً در آن دعا می نهند نشانم داد و گفت: من یک بچه هیأتی هستم. این جوان، سخت پریشان بود. هیجان داشت برای درگیری. بزرگترش که بر پله ی بالایی ایستاده بود، وی را پس راند که برود و داخل اتومبیل بنشیند. دوستانم به وی گفتند: اگر معترضی برو از دست ایشان شکایت کن. اینجا هم کانون وکلاست و تا دلت بخواهید وکیل هست در اینجا. از شما چه پنهان، ازش خوشم آمد. اگر گفتید برای چه؟

دوازده: پیمان عارف کمی دیر آمد. به وی گفتم: برایت دیر کرد می نویسیم ها! خیال داشت برود جلوی وزارت علوم به اعتراض قدم بزند. دسیسه های بازجوی اطلاعاتی اش باعث شده بود نتواند در مقطع دکتری به تحصیلش ادامه بدهد. می گویم: پیمان عارف و من و خانم ستوده زبان اعتراض داریم، چه بسیار زنان و مردان و جوانانی که پایمال شده اند و صدایشان به جایی نرسیده است. اینجا سرزمین به غارت رفته ی ماست و ما تا رسیدن به نقطه ی مطلوب فاصله ها داریم. این فاصله ها و دره ها را مگر با مرارت ها و رنج ها و آسیب ها و جانمان پُر کنیم.

سیزده: شب قبلش رفته بودم گالری سبحان برای دیدن تابلوهای مینیاتور یک جوان به اسم نیازی. این جوان هنرمند، اهل بیرجند است. تابلوهایش به غایت زیبا و پر معناست. پیشنهاد می کنم اگر اشتیاقش را داشتید حتماً از تابلوهای این جوان دیدن فرمایید. نشانی؟ بزرگراه صدر- خروجی کامرانیه – جنب شهرداری ناحیه ی هشت – خیابان منظریه – کوچه ی پیشتاز – بن بست بعثت – پلاک 4
چهارده: یک بانوی چهل و پنج ساله آمد و با خانم ستوده دست داد و با نگاه به تابلوی حق خواهی ایشان متأثر شد و گریست. کمی بعد دانستم این بانو از انگلستان آمده است. خانم ستوده را دیدم که صبورانه به همه ی درماندگان مشاوره می داد و راهنمایی شان می کرد. یک جوان بهایی نیز آمد و یک ساعتی بود و رفت. این جوان، وکیل تبریزی – عباس جمالی – را نیک می شناخت که وکیلش بوده در جریان کمک به زلزله زدگان اردبیل. این جوان بهایی با بیست و یک نفر دیگر رفته بودند برای کمک به آسیب دیدگان که برادران همه را دستگیر و روانه ی زندانشان می کنند. به چه جرمی؟ تبلیغ علیه نظام و اجتماع و تبانی و پخش مواد غذایی آلوده و تمرّد. ای خدا، به قول جوان ها: مملکته داریم؟

پانزده: راننده ی تاکسی نیز آمد و سلامی گفت و رفت. این راننده، در قدمگاه سفارت آمریکا هر روز می آمد و مرا به جایی که می خواستم می رساند. هم سنّ خودم بود. مردی آزاده و پاک باخته با فرزندانی نیکو. به وی گفتم: گرچه شما دار و ندار خود را بخاطر جفاهای این نظام از دست داده اید اما گنج واقعی شما همین فرزندان پاک نهاد شماست.

شانزده: یک جوان دانشجو از ابتدا تا پایان با ما بود. با دوستانش یک نشریه در آورده بودند با تیراژ پانصد جلد. در همان شماره ی نخست، سر ضرب جلسه ای ترتیب داده بودند و ترتیب شان را داده بودند. می گفت: امروز که نشریه را توزیع کردیم، فردایش جلسه ای ترتیب داده شد با حضور: رییس دانشگاه و رییس حراست و رییس کمیته ی انظباطی و رییس گروه روانشناسی و رییس گروه هنر و ادبیات و معاون فرهنگی دانشگاه که یک فرد روحانی بود. دو ساعت مرا سئوال پیچ کردند و سر آخر گفتند: در چارچوب ما اگر نشریه را در می آورید بسم الله. وگرنه تعطیلش کنید. وما تعطیلش کردیم. می گفت: چارچوبشان را که تعریف کردند، دیدم همین رادیو و تلویزیون و کیهان است. گفتم: ما نیستیم.

هفده: جوانی که از کردستان آمده بود، از عدنان حسن پور گفت. روزنامه نگاری که هشت سال بی وقفه در زندان بود و اکنون دو هفته ای است که به مرخصی آمده بعد هشت سال. می گفت: عدنان، قدیمی ترین روزنامه نگار زندانیِ کشور است و باید همین سه شنبه به زندان باز گردد برای هفت سال دیگر. عدنان با هفته نامه ی آسو همکاری می کرده که بخاطر یک نوشته دستگیرش می کنند و چه ها که با وی نمی کنند. از این جوان خواستم اگر می تواند شماره ی عدنان را بگیرد تا من با این قدیمی ترین روزنامه نگار زندانی کشورمان صحبت کنم. همانجا شماره ای را گرفت و گوشی را به دستم داد. باعدنان صحبت کردم و به وی گفتم که ما به او و به سلامت او ایمان داریم و به پایداری اش غرور می ورزیم. سال گذشته در سفر به کردستان، به دیدن خانواده ی عدنان رفتم. مادرش هفت سال چشم به در مانده بود.

هجده: مأمور اطلاعات سیگار می کشید. به وی گفتم: شماها سرِ پست سیگار هم می کشید؟ گفت: وقتی تو با قانون این کارها را می کنی چرا ما نکنیم؟ به گمان خودش حرف درستی می زد. با این تفاوت که مجریان قانون، با نگاه به قانون شکنی مردم، مجاز به قانون شکنی نیستند. که اگر این گونه می شد، مأموران چه ها که نمی کردند با نگاه به کرده های خلافکاران.

نوزده: یک مرد نابینا با عصای سپیدش ایستاده بود در مسیر قدم زدن های من. رفتم و دست بر شانه اش نهادم. شاید برای کاری به کانون وکلا آمده بود. پرسیدم: مشکلی شما را به اینجا کشانده؟ گفت: من وکیلم و برای تمدید پروانه ی وکالتم به اینجا آمده ام. و ادامه داد: از وکالت یک کت و شلوارش مانده و بس. مردِ سخندان و خندان و سلامتی به نظر می رسید. مرا می شناخت. رویش را بوسیدم و از چگونگی وکالت با چشم نابینا پرسیدم شرمگنانه. و او فروتنانه پاسخ گفت. که با کمک همکارش پرونده ای را عهده دار می شود و به دفاع از آن می پردازد. مشاور حقوقی صدا وسیما نیز بود.

بیست: خانم ستوده و پیمان عارف و خانم پورفاضل و آقای مفتی زاده و عزیزان دیگر خداحافظی کردند که بروند جلوی وزارت کشور در اعتراض به فاجعه ی اسید پاشی. من پوزش خواستم که باید به جایی دیگر بروم. آنها که رفتند، من با جوانی به گفتگو پرداختم که حسابداری خوانده بود. این جوان در میدان پاستور نیز به دیدن من آمده بود. می گفت: من شاید پانصد کیلو روزنامه دارم که صفحه ی استخدام همه شان را شخم زده ام برای پیدا کردن کار. می گفت: به هر کجا که می روم یا با هر کجا که تماس می گیرم از من سابقه ی کار می خواهند. من از کجا سابقه ی کار بیاورم؟ می گفت: در آزمون های مختلفی شرکت کرده ام و نمره ی خوبی آورده ام اما می بینی طرف با دیپلم استخدام می شود و من با نمره ی خوب پشت در می مانم. نفرت داشت از این همه پارتی بازی.

بیست و یک: برای خداحافظی رفتم طرف جناب سرگرد و دستم را پیش بردم برای خداحافظی. دستش را به پشت برد و گفت: من صنمی با تو ندارم که بخواهم با تو دست بدهم. دوستانه گفتم: دست مرا بی پاسخ می گذارید؟ گفت: من از مسلک تو خوشم نمی آید. صورتش سرد بود و نفوذ در آن صورت ناممکن می نمود. گفتم: مسلک من مگر چیست؟ من یک مسلمانم. شیعه ام. اما او سرِ حرفش بود: ازت خوشم نمی آد. گفتم: این حق شماست که از یکی خوشتان بیاید و از دیگری نه. برایش آرزوی موفقیت کردم و در گوشه ای ایستادم برای بیرون آوردن تن پوشم. وکیل نابینا، عصا زنان تک و تنها به سمت میدان آرژانتین می رفت. آن چه که او را پیش می برد در آن ازدحام رفت و آمد اتومبیل ها، هیچ نبود جز گدازه ی امید. من چرا نا امید باشم؟

بیست و دو: شب در اصفهان بودم که به آقای خندان – همسر خانم ستوده – زنگ زدم و از وی پرسیدم: این درست است که خانم ستوده را بازداشت کرده اند؟ گفت: بله، برادران، همه ی همراهان وی را وا می نهند و خود او را چهار پنج ساعت بازداشت می کنند و به مقرشان می برند و سرآخر رهایش می کنند. می گویم: بله، برادران با بولدوزرهایشان همه چیز را روبیده اند و می روبند. با کوه اما چه می کنند؟ و این که: بولدوزرهای برادران، با کوهِ نسرین ستوده هیچ کاری، هیچ کاری، هیچ کاری نمی توانند بکنند.

بیست و سه: در اصفهان نوشته هایی دیدم که ستاد امر به معروف و نهی از منکر از تیرهای چراغ برق آویخته بود و در آن به: تذکر لسانی همراه با لبخند و مهر اشاره کرده بود. ظاهراً بعد از فاجعه های جاری در اصفهان، همه ی زعمای مفت خور دور هم جمع شده اند و بی فکری هایشان را روی هم ریخته اند و به این نتیجه رسیده اند که از تذکر لسانیِ همراه با لبخند سخن بگویند و به نحوی این فاجعه را خاکمالی کنند. می گویم: همه ی این خزعبلات احکامی چرا باید در محدوده ی حجاب متوقف بماند؟ و چرا جنابان آمران به معروف و ناهیان از منکر به درِ بیت رهبری نمی روند و یقه ی جناب آقا مجتبی خامنه ای را نمی گیرند و با لبخند و مهر تذکرش نمی دهند و او را از تبعات کودتای سال 88 و برکشیدن بابک زنجانی نمی هراسانند و بجای اسید، یک بطری آب زمزم بر سرش نمی افشانند؟

محمد نوری زاد
چهارم آبان نود و سه – اصفهان