یک: تن پوشم را درخیابانی که به سمت اوین می رفت پوشیدم. نگاه کنجکاوِ رانندگان و رهگذران را صمیمانه تحمل کردم و از شیبِ راه بالا رفتم و از نگهبانیِ سرِ راه عبور کردم. در آنسوی کیوسک نگهبانی، و درست روبروی دروازه ی بزرگِ زندان، عده ای زن و مرد را دیدم که در سایه ی کناریِ پل ایستاده و با هم گفتگو می کردند. احتمال دادم از خانواده ی زندانیان اند. در اینجا بخاطر فراوانیِ معطلی، خانواده ها با هم دوست می شوند و صبورانه ساعت ها با هم سخن می گویند. اما نه، اشتباه می کردم. اینهایی که دور هم جمع شده بودند، گرچه خود یک وقتی در همین اوین زندانی بوده اند، امروز اما آمده بودند برای اعتراض و همدلی. اعتراض به چه؟ به زندانی شدنِ بی دلیلِ چند تن از دوستانشان. اسمِ زندانیان؟ آتنا فرقدانی ( همان دختر هفت سینیِ من) – امید علی شناس – آرش صادقی – گلرخ ایرائی ( همسرِ آرش صادقی). هشت نفر بودند. چهار بانو و چهار مرد جوان. تک تک اینان را می شناختم. که بودند؟ نمونه ای از پاک ترین ایرانیانِ انسان. که آسیب و خطرِ حضور در مقابلِ زندان اوین را پذیرفته و برای همدلی با عزیزانِ زندانی شان به آنجا آمده بودند. هر هشت نفرشان، عکس هایی از چهار زندانی را با خود داشتند. برای همدلی نیز آمده بودند. با که؟ با نوری زاد.

دو: کمی که صحبت کردیم، پدرِ مریم شفیع پور آمد. گفت که دخترش بخاطرِ هیچ چهارده ماه است که در اینجا زندانی است. مریم شفیع پور، دختر جوانی است که مهندسیِ آب خوانده. جرمش؟ کمک به خانواده های زندانیان. دیگرچه؟ اجتماع و تبانی و تبلیغ علیه نظام. دیگر چه؟ اخلال در نظم عمومی. و داشتنِ ماهواره در خانه. که این ماهواره متعلق به صاحب خانه بوده است و نه مریم. قاضی صلواتی ای که ذلیل دستگاه اطلاعات و سپاه است، هفت سال زندان برای وی تجویز می کند و از تحصیل محروم. این هفت سال بعداً به چهار سال تقلیل پیدا می کند. پدرش بد جوری می گداخت. مریم، شصت و هفت روز در انفرادی بوده و در این مدت بارها شکنجه شده و بازجوی هیولا با لگد به پهلو و کمر وی کوفته است. مریم در ستاد آقای کروبی فعالیت می کرده و بازجوها با شکنجه می خواسته اند حرف های دلخواهشان را از زبان وی بشنوند.

سه: پدر مریم خداحافظی کرد و رفت. سخن پایانی اش با تأسف همراه بود. بدبختی این است که من یک سال درس طلبگی خوانده ام. وی که رفت، مادر امید علی شناس آمد. به دادسرا رفته بود تا از پسرش خبر بگیرد. این مادر، هنوز نمی داند پسرش کجاست. گفت که دادسرا هیچ پاسخی به سوز او نمی دهد. مادرِ امید، باز به سمت دادسرا رفت تا مگر کسی پیدا شود و به التماس هایش پاسخ بگوید.

چهار: پیرزنی فرتوت را دیدم که شیب راه را به سمت دادسرا بالا می رفت. یک کیفِ برزنتی با خود داشت. پرسیدم: کسی از شما در اینجا زندانی است؟ با اندوهی که انگار از اعماق سلول هایش بیرون می خزید گفت: فایده ندارد. من یک سال است که پیگیرِ پرونده ی پسرم هستم. فایده ندارد. این پیرزن نای قدم برداشتن نداشت. خستگیِ روحی اش افزون تر بود. سرانگشتان شست و نشانه اش را به هم سایید و گفت: اگر به قاضی چیزی دادی کارت پیش می رود. ندادی مثل من سرگردانی.

پنج: دوستان ماندند و من بالاتر رفتم. به محل قدمگاهم. درست در ده قدمی دروازه ی زندان. بالا که رفتم از همان بالا به دوستانِ معترض و همدلِ خود نگریستم. دیدم عکس چهار زندانی را در دست گرفته و همانجا نشسته اند. این صحنه، آنقدر به دلم نشست که با خود گفتم: شاهد باش، شهامتی که در پی اش بودی، کم کم شکل می گیرد. این هشت نفر، آمده بودند تا با هر حادثه ای که رخ می دهد، و با هرعاقبتی که برای هرکدامشان تجویز می شود، در آنجا بمانند و اعتراض کنند.

شش: این روزها سالروز شروع جنگِ هشت ساله است. جنگی که ابلهانه شروع شد و ابلهانه تر پایان پذیرفت. جنگی که هشت سالِ تمام، ذخایر مالی و انسانی و روانیِ ما را به تاراج برد. جنگی که هیچ فایده نداشت مگر برای ملایان حکومتی و سردارانی که بعدها با معده های سیری ناپذیر به بلعیدنِ حریصانه ی کل کشور صف بستند و از هم سبقت گرفتند. اینان با این جنگ، پایه های بقای خود را مستحکم کردند. وگرنه اگر ذره ای غیرت و خردمندی در کار بود، این جنگ یا شروع نمی شد یا خیلی زود پایان می پذیرفت. یکی از جوانانِ معترض، همانجا چه خوب این جنگ را از قول سیمینِ عزیز توصیف کرد: جنگِ دو دیوانه.

هفت: کارگران افغان با بیل و گلنگ افتاده بودند به جانِ باغچه ی بیرونی زندان و شخمش می زدند. مرد جارویی با ماسکی که به چانه داشت، خاک های بیرون زده ی باغچه را با بی حوصلگی پس می راند. با هر رفت و آمد جارو، کوه جابجا می کرد انگار. پنج متری که جارو زد، جارویش را دوش فنگ کرد و رفت به سایه ی پل و همانجا نشست و به غوغای کارگران افغان نگاه کرد.

هشت: امروز رفت و آمد کم بود و من احتمال دادم چیز داندان گیری برای واگویه کردن نداشته باشم. قدم می زدم و به دوستانِ معترض نگاه می کردم که عکس به دست نشسته بودند بیخ دیوار پل. یک حس درونی به من می گفت: این سکوت، آرامش پیش از توفان است شاید. یک سمند تر و تمیز با شیشه های دودی آمد و در کنار من توقف کرد. به داخل می رفت. دو کارمند زندان داخلش بودند. یکی شان که پنجاه ساله به نظر می رسید و کنار نشسته بود در آمد که: قبلاً همت بودی! گفتم: بله، نود و چهار روز در آنجا مقابل وزارت اطلاعات قدم زدم و اموالم را از اطلاعاتی ها پس گرفتم. راننده که جوانی سی ساله و کمی تیره روی بود پرسید: پس چرا آمده ای اینجا؟ گفتم: برای این که اموالم را از سپاه پس بگیرم. همو پرسید: اینجا که به سپاه مربوط نیست! گفتم: شما بگو کجا هست که به سپاه مربوط نباشد؟ مردِ کناری گفت: برو جایی که نتیجه بگیری. گفتم: شاید رفتم جلوی کوچه ی اختر. راننده پرسید: آنجا چه خبر است؟ با کمی تعجب پرسیدم: شما کوچه ی اختر به گوشتان نخورده؟ مرد کناری گفت: ما کارمند قوه ایم. ما را چه به این خبرها. و از من خواست بچرخم تا عکس پشتی را تماشا کند. چرخیدم. هر دو غش غش خندیدند به داعشی ای که تا امام جمعگی تهران بالا خزیده است. گفتم: در کوچه ی اختر، میرحسین و همسرش زندانی اند. راننده گفت: بلکه رفتی و آنها را آزاد کردی. مرد کناری در آمد: اگر بتوانی ما را هم آزاد کنی بد نمی شود. هماهنگی صورت پذیرفت و دروازه کنار رفت و سمند به داخل سُرید و من به این سخنِ پایانیِ مردِ کناری فرو شدم. این که ما ایرانیان، به لقمه های آماده چه مشتاقیم.

نه: یک پژوی 405 اطلاعات با پنج سرنشین آمد و در کنار معترضانِ عکس به دست توقف کرد. هر پنج نفر پایین آمدند و با کمی فاصه از اتومبیل دور هم جمع شدند. یکی از بانوان معترض بالا آمد و حواستان باشد این پنج نفر شاید برای ما آمده باشند. گفتم: محکم باشید که هر چه بکنند به ضررشان است. و گفتم: من با شما و در کنار شمایم. هرکجا شما را ببرند من نیز با شما می آیم. بانو رفت و در صفِ معترضان – که حالا همگی ایستاده بودند – ایستاد و عکسش را بالا گرفت. یک بانوی چادری هم آمد و به معترضان پیوست. شدند نُه نفر. غلبه با بانوان بود آن روز.

ده: یک اتومبیل سمند آتش نشانی آمد و پشتِ دروازه ی زندان توقف کرد. طلبه ای جوان و ریز نقش و لاغر از آن پیاده شد. تا آمد از کنار من رد شود و به اتاق مراجعین برود جلویش را گرفتم و سلام گفتم و گفتم: حاج آقا یکی دو دقیقه برو پیش این چند نفری که این پایین نشسته اند و از حالشان بپرس. تشکر کرد. انگار من چیزی تعارفش کرده بودم. گفتم: این لباسی که شما به تن کرده اید، شما را موظف به این می کند که از حال مردم با خبرباشید. به یکی از دوربین ها اشاره کرد و گفت: برای اینها ذهنیت ایجاد می شود. معذورم. گفتم: نترس حاجی. این لباس یا تعریف دارد یا ندارد. اگر دارد، برو پیش این چند نفر و سلامی بگو و زود برگرد. گفت: اینجا چشم های نامحرم زیاد است. نمی شود.

به پشت چرخیدم و عکس سید احمد خاتمی را نشانش دادم و گفتم: آخرش این می شوی ها؟ گفت: من دلم با شماست اما معذورم. گفتم: ای من فدای دلت، این مردم به رفتار و همراهی و حضور شما نیازمندند نه چیزی که در دل شما می گذرد. پوزش خواست و رفت. گفتم: می ترسی؟ گفت: نه نمی ترسم اما اینجا جایش نیست. به وی حق دادم که بترسد. این طلبه، برای خود آرزوها و رؤیاهایی دارد. چرا بخاطر چند معترضِ عکس به دست، از آرزوهایش دست بشوید؟ این طلبه، باید منازلِ ترقی را پله پله و منزل به منزل طی کند تا بشود یک آیت الله. آیت الله که شد، از مردم پول خمس می گیرد و به طلبه هایش شهریه می پردازد و آوازه ی آیت اللهی اش در هرکجا می پیچد. مردمان از هر سوی به دست بوسی اش می آیند و محترمش می دارند. وه که چه آرزوهای دلچسبی. حیف نیست از این آرزوها دست بشویی؟ آن هم در این جوانی؟ و درهایی که یک به یک به رویت واگشوده می شوند و حاج آقا حاج آقایت می کنند؟

یازده: خانم معصومه دهقان، همسرِ جناب عبدالفتاح سلطانی نفس زنان بالا آمد و سلام گفت و شادمانی چهره اش را نشانم داد. روز ملاقات بود و آمده بود به من سلام بگوید و حالی بپرسد. روی برگه ای کوچک نوشتم: سلام استاد، دوستت داریم. برگه را دادم دست خانم سلطانی و از وی خواستم نوشته ی کوتاه مرا به شوهرش نشان بدهد. تا عبدالفتاح سلطانی بداند مردم دوستش دارند و قدر زحمت هایش را می دانند. این بانوی خوب، خود نیز به تحمل یک سال زندان محکوم شده است. بانو گفت: شما یک تنه دارید کفاره ی کم کاری های ما را می پردازید. به وی گفتم: شما و همسر گرامی تان بسیار فراوان تر از وظیفه ی انسانی تان کار کرده اید و می کنید. کم کاری را بگذاریم برای کسانی که بارِ عافیت به خانه هایشان می برند و نانِ سکوتشان را می خورند.

دوازده: دو اتومبیل کلانتری و پشت بندش هفده موتورسیکلت با سربازان و درجه داران و افسران ضد شورش آمدند و از مقابل دوستان معترضِ ما که هر کدام عکسی در دست داشت گذشتند و در سایه صف بستند. با تکان دست به دوستانِ خود فهماندم که محکم باشند و از چیزی نهراسند. یک سرهنگ نیروی انتظامی رفت به سمت دوستانِ معترض و با آنان صحبت کرد. می گفت و پاسخ می شنید. چیزی که من در جمال مبارک این دوستان ندیدم، ترس بود. تولد شهامت را در آن خوف جایِ خلوت به خود تبریک گفتم.

سیزده: مادر امید علی شناس را دیدم که از سمت دادسرا به طرف دوستانِ معترض رفت و با جناب سرهنگ سلام و علیکی کرد و چیزی گفت که همه ی دوستان با خوشحالی کف زدند. جناب سرهنگ – که نمی شناختمش – رو به من چرخید. دست بالا بردم و سلامش گفتم. رو به من داد زد: آقای نوری زاد، توی دلِ مایی. و کفِ دستش را روی قلبش نهاد. جناب سرهنگ را در گفتنِ این سخن صادق یافتم. دو شب قبلش مصاحبه ی من با شبکه ی “من و تو” در باره ی نیروی انتظامی پخش شده بود. احتمال دادم جناب سرهنگ آن برنامه را دیده که من در آن به سربازان و درجه داران و افسرانِ خدومِ نیروی انتظامی اشاره کرده بودم در کنار آدمهای ناجور و ناجوانمردی که در این نیرو خانه کرده اند.

چهارده: زمان گذشت. دوستانِ معترض پخش و پلا شدند و رفتند. یکی از آنان بالا آمد و گفت: جناب سرهنگ از ما خواست اینجا را ترک کنیم. به وی گفتیم: ما اینجا هستیم تا مادر امید بیاید. جناب سرهنگ گفت: حضور شما اینجا غیرقانونی است. به وی گفتیم: غیرقانونی بردنِ این جوانان است و بی خبری. چرا نباید به پدران و مادران این جوانان خبر بدهند که اینها دراینجا یا جای دیگر زندانی اند؟ دوست معترض گفت: مادرِ امید از دادسرا آمد و خبر داد که به او گفته اند: امید فردا به قید وثیقه آزاد می شود. کف زدن دوستان بخاطرِ این خبرِ خوب بوده.

پانزده: مردی سی و پنج ساله که به تازگی و موقتاً از زندان آزاد شده بود، جلو آمد و خود را معرفی کرد: وحید شاه کرمی. جرمت؟ جاسوسی و اقدام علیه امنیت ملی. حالا خودمانیم جاسوس بوده ای یا نه؟ خندید. چه قشنگ. گفت: داستان ها دارم برای شما. اهل خرم آباد بود. موهای سرش را از بیخ تراشیده بود.

شانزده: جناب سرهنگ خودمان هم آمد. طبق معمول با تلفن همراهش صحبت می کرد. کمی بعد به موتور سواران اشاره شد که بروند. نصف شان رفتند و نصف شان ماندند. اینها از ترسِ هجومِ دراویش گنابادی به اینجا آمده بودند. شبکه ی تلویزیونی رها تماس گرفت. در باره ی حرکت جانانه ی دروایش گنابادی پرسش داشت که آن روز مورد ضرب و شتم قرار گرفته بودند. مفصل درباره ی دراویش غیور و بی آزار و انسان مان صحبت کردم. و چه صحبت هایی. منتشر خواهم کرد.

هفده: با همان تن پوش و پرچمی که به دوش داشتم، حرکت کردم و پایین رفتم. دست بالا برده و به موتور سواران سلام گفتم. همه ی شان پاسخ دادند. به مرد جارویی برخوردم که دلش نمی خواست از سایه دل بکند. پرسیدم: بخاطر جارو زدن دستمزد که می گیری؟ سرش را بالا انداخت. پرسیدم: مرخصی چطور؟ غش غش خندید. خنده ای که زود فرو کشید و طعمی نداشت. با بی حوصلگی گفت: مرخصی کجا بود؟

هجده: عکس سید ضیاء نبوی که اکنون در سمنان زندانی است و من به پاکی و بی گناهی و وطن دوستی و سلامتش سوگند می خورم به تن پوش من بها داده است. این جوان اکنون در سمنان زندانی است. بخاطر تأکید آیت الله ها – که عقب ماندگی های خود را با ایجاد محدودیت برای دیگران جبران می کنند – و بخاطر سرعت پایین اینترنت نتوانستم عکس های این نوشته را منتشر کنم.

محمد نوری زاد
نخستین روز مهرماه سال نود و سه – تهران