یک: پیمودنِ شیبی که یک سرش به باریکه راهِ زیرِ پل است و سر دیگرش به دادسرا و زندان اوین، برای جوان ترها شاید مفرح نیز باشد، پیمودنِ این مسیر برای بزرگترها بویژه برای بانوان اما با دشواری همراه است. حالا در سراشیبیِ این راه اگر چاله و گودالی نیز باشد که وامصیبتا. پیرمردِ سپید مویِ لاغر، گودالِ مقابلِ ورودیِ دادسرا را ندید و پای بر آن نهاد و آنچنان پخش زمین شد که برای مدتی از حال رفت و پوشه ی قرمز رنگش به دو متر آن سوتر پرتاب شد. معمولاً آنان که به دادسرا می روند یا از دادسرا بیرون می زنند، با کلی اندوه و ابهام و نگرانی همراه اند. شما این نگرانی و اضطراب را با دردِ زمین خوردن بیامیزید. مردِ فربه ای رفت و زیر بازوی پیرمردِ سپید مویِ لاغر را که حوصله ای برای برخاستن نداشت گرفت و از زمین بلندش کرد. تمام انرژیِ پیرمرد به همان گودال ریخته بود و نای ایستادن نداشت.

دو: کارگران شهرداری باغچه های بیرونی زندان اوین را با بیل و کلنگ شخم می زدند. همه ی این کارگران افغانی بودند. از شانزده ساله تا شصت ساله. مرد جارویی با کیسه ای بزرگ و سیاه آمد به سمت من. جارویش را دوش فنگ کرده بود. به من که رسید خنده ای کرد و گفت: هنوز که اینجایی! گفتم: من تا اموالم را پس نگیرم اینجایم. به سمتِ زندان اشاره کرد و پرسید: اینها چه می گویند؟ گفتم: می گویند زور داریم پس نمی دهیم. و گفتم: مجسم کن سپاه پاسدارانی را که برای آمریکا و منطقه خط و نشان می کشد، حالا این سپاه بپذیرد که اموال مرا پس بدهد. این برایش یک شکست بزرگ است. کاری هم به این ندارد که نگه داشتنِ اموال مردم جرم است. و گفتم: سپاه، نه که کل مملکت را بالا کشیده و می کشد، چرا باید اموال مرا پس بدهد؟ شنیدنِ این حرف ها برای مرد جارویی که زندانی بود و بخاطر چند روز مرخصی جارو دست گرفته بود، با خطرهای ناخواسته ای همراه بود. ترجیح داد نرم و بی صدا به سمت زباله های پراکنده در آن حوالی برود و هیچ نگوید.

سه: جمعی از مردم، چه پیر و چه جوان، چه مرد و چه زن، در سایه ی دیوار پل نشسته بودند و به قدم زدن های مرد پریشان حالی می نگریستند که سپید پوشیده بود و پرچم قرمزی به دوش داشت. هوا داغ بود و همه را به سمت سایه ها می راند. پیرمرد اما در همان هوای داغ و درست زیر تابش آفتاب قدم می زد. دیوانگی مگر تعریفی جز این دارد؟

چهار: دمِ ورودیِ دادسرا دو مرد زندانی بساط نجاری خود را پهن کرده بودند و تخته ها را می بریدند و به هم پیچ می کردند. بساط نجاریِ این دو مرد زندانی، آنقدر به درِ ورودیِ دادسرا چسبیده بود که مردم باید از لابه لای تخته ها و دستگاه برش می رفتند و باز می آمدند. این زندانیان بنا به تخصصی که دارند به کار گرفته می شوند. شاید دستمزدی در کار نباشد اما چند روز مرخصیِ تشویقی می تواند برای آنان کارگشا باشد. این دو نجارِ زندانی، مرتب به تن پوش من می نگریستند و با هم می گفتند و می خندیدند. در خنده هایشان یکجور همدلیِ جانبدارانه بود. در مورد عکس های تن پوشم با هم صحبت می کردند. سید ضیاء نبوی را نمی شناختند اما سید احمد خاتمی را کیست که نشناسد؟

پنج: پیرزنی چادری، در نیمه راهِ شیب، خسته و نفس بریده از راه مانده بود و سر به زیر، دستش را به میله ی یک تابلوی توقف مطلقاً ممنوع گرفته بود و غصه هایش را مرور می کرد. هر از گاه سر بالا می آورد و به باقیمانده ی راه می نگریست و به این فکر می کرد که حالا حالا ها باید با گام های کوتاه و لرزانش بالا برود. کمی بعد پسری جوان و سیاهپوش آمد و با بد اخلاقی او را به بالا رفتن فرا خواند. باید پسرش بوده باشد این جوان. جوان سیاهپوش جلوتر می رفت و گاه به گاه بر می گشت و با اخم مادرش را به شتاب فرا می خواند. جوان، مادر پیرش را در سایه نشاند و خود به دادسرا رفت. گذرِ زمان چه هیولا گون همه ی خاطره ها را می بلعد. کاش این جوان دوران طفولیتِ خود را به یاد می آورد. و این که این مادر، چه رنج ها و چه مشقت ها تحمل کرده برای برآمدنِ وی. می گویم: مادران، بهانه ای برای مستیِ فرزندان اند. برای این که بنشینند و فرزندان بر سرشان فروتنی و مهر و ادب بیفشانند. یا برای این که مادران باشند تا زندگی برای فرزندانشان رنگ بگیرد. می گویم: زندگی، بی پدران و مادران، بی رنگ است. می گویم: آغوش پدران و دامان مادران، خیزشگاهِ شوریدگی و عشق است. می گویم: هیچ زن و مردی نیست که بی چشیدن مهر مادری به شاه نشینِ عاشقی بر نشسته باشد.

شش: پیرمردی قد بلند که پوست بود و استخوان، با پوشه ای بنفش رنگ زیر بغل، از دادسرا بیرون آمد و سراشیب راه را در پیش گرفت. می رفت و با خود سخن می گفت. با حرارت دست هایش را برای کسی که نبود، حرکت می داد و با کسی که نبود سخن می گفت و برای کسی که نبود خط و نشان می کشید.

هفت: یک اتومبیل گران قیمت شاسی بلند آمد و جلوی دادسرا توقف کرد. مردی جوان با پرونده ای و دسته چکی در دست از آن پیاده شد. راننده، اتومبیل را باز گرداند. بارها دیده ام که مأموران دادسرا برای آدم های ویژه حساب ویژه ای می گشایند و هماهنگ می کنند تا آنان با اتومبیل شان تا دمِ درِ دادسرا بالا بیایند. و حال آنکه دیگران باید این مسیر کوتاه اما شیب دار را با پای پیاده طی کنند.

هشت: یک گروهبان نیروی انتظامی، به دست جوانی بیست و پنج ساله دستبند زده بود. سر دیگر دستبند، به دستِ خود گروهبان بود. قدم به قدمِ این دو، یک زن چادری بالا می آمد و پسر جوان را نوازش می کرد و دست به موهای وی می کشید. در دست زن، یک قوطی آب میوه بود که سرِ یک نی از آن بیرون زده بود. زن، با گام های آن دو بالا می آمد و نی را به دهان جوان می نشاند و جوان یک قلپ از آن می نوشید. رسیدند به پله هایی که می رفت به سمت درِ کوچک زندان. پای پله ها التماس زن کارگر افتاد و گروهبان آرام گرفت. زن، نی را به دهان جوان نشاند و جوان یک قلپ دیگر نوشید.

جوان از مادرش خواست که راهِ آمده را باز گردد. گروهبان پای بر پله ها نهاد. زن نیز از پی رفت. یک پله مانده به درِ زندان، زن باز التماس کرد. گروهبان آرام گرفت. زن نی را به لب فرزند نزدیک کرد. جوان دست بالا برد و قوطیِ آب میوه را از دست مادر گرفت و نی را بر لب مادر نشاند و گفت: تا نخوری نمی خورم. زن بخاطر فرزندش یک قلپ نوشید و با کفِ دست قوطی را به سمت دهان فرزند پس راند. جوان نوشید. مادر قوطی خالی را گرفت. جوان دست هایش را واگشود و مادر را در آغوش گرفت و گونه های مادر را بوسید. گروهبان دستش را کشید و جوان را با خود به داخل برد. زن همانجا ماند. نیم ساعت. یک ساعت. یک زنِ دیگر آمد و چیزی از مادر پرسید. مادر گوشه ی چادرش را به صورت کشید و سخت گریست. با شانه هایی که ریز ریز می لرزید. گوشه ی چادرش را که پس کشید، دیدم چیزی زیر لب نجوا می کند. شاید می گفت: سنگ باشی مادر نباشی.

نه: پشتِ دروازه ی بزرگ زندان اوین، کف زمین یک چاله تعبیه کرده اند مثل چاله سرویس های تعویض روغن. هر کامیون و کمپرسی که به داخل می رود یا از داخل بیرون می آید، سربازی داخلِ این چاله می شود و زیر کامیون ها و کمپرسی ها را می کاود. یک کمپرسی از داخل زندان بیرون آمد. راننده اش سر از پنجره بیرون آورد و خم شد طرفِ من و گفت: آقای نوری زاد خسته نباشی. و دوستانه تر گفت: مرسی!

ده: در پشت یک واند دو کابینتِ شاسی بلند، یک اتاقک فلزی کار گذاشته بودند بقدر یک متر مکعب. در این اتاقک، چه بشود که سه تا بشکه ی 220 لیتری جا بگیرد. از این اتاقک، برای جابجایی زندانیان استفاده می کنند که هیچ روزنی به بیرون ندارد الا در سقف که اندازش از دو کف دست بزرگتر نیست. یک گروهبان نیروی انتظامی دو زندانی را آورد و به داخل اتاقک راند و درش را قفل کرد و رفت جلو نشست. وانت به راه افتاد. آفتاب داغ احتمالاً از ساکنان اتاقک پذیرایی می کرد چه جور!

یازده: یک سرباز آمد و مرد جارویی را به داخل خواند. مرد جارویی، کار کرده یا نکرده از کنار کارگران شهرداری گذشت و به داخل رفت. این کارگران افغانی، هر کدامشان هزار مطابقِ مرد جارویی کار می کردند. علتش؟ علتش این بود که مرد جارویی با گذر هر ثانیه جویده می شد اما کارگران افغانی گذر ثانیه ها را می جویدند. می گویم: مرد جارویی گرچه زندانی بود و دل و دماغ نداشت اما اگر هم دل و دماغ داشت به گرد پای جوانان افغانی نمی رسید. گیرِ کارِ ماها در کمرنگیِ وجدان کاری است که هر کدام ما در آن یکجور می لنگیم.

دوازده: دو اتومبیل کلانتری آمدند و در شیب راه توقف کردند. جناب سرهنگی که من در دومین روز با وی بگو مگو کرده بودم از بنزش پیاده شد. دیگران نیز پیاده شدند. به خود گفتم: نکند جناب سرهنگ با بالاتری ها هماهنگی کرده و برای بردنِ تو آمده؟ چیزی نگذشت که برادران اطلاعاتی هم با دو اتومبیل پژوی 405 آمدند و پیاده شدند و رفتند طرفِ جناب سرهنگ و با وی دست دادند و روی هم را بوسیدند. جناب سرهنگ با تلفنش صحبت می کرد و به اطرافیانش فرمان می داد و محل استقرار همکارانش را مشخص می کرد. آیا قرار بود عملیاتی صورت پذیرد؟

سیزده: یک پژوی 405 تمیز با شیشه های دودی که دو بانوی چادری را عقب نشانده بود از درِ بزرگ زندان بیرون آمد. مردی چهل ساله که جلو نشسته بود با دیدن من، دست بالا برد و سلامی نظامی تقدیم من کرد. صورتش مهربان بود. او را نمی شناختم اما می شد فهمید که او یک دوست بود.

چهارده: یک سرگرد نیروی انتظامی نیز آمد و بعد از دیده بوسی با جناب سرهنگ، به مأمورانِ دیگر پیوست. یک موتور سیکلتِ گارد ویژه با دو مأمور آمد با تجهیزات کامل. جناب سرهنگ همینجور که با تلفن صحبت می کرد دو بار سر بالا آورد و به من نگریست. شمردمشان. با لباس و بی لباس سیزده نفر می شدند. وقت رفتنِ من بود. کارگران افغانی دست از کار کشیدند و بیل ها و کلنگ های خود را به پشت یک وانت انداختند و خود از آن بالا رفتند. یک افسر ارشد سر رسید و با جناب سرهنگ دیده بوسی کرد. کمی بعد همین افسر ارشد با بیسیمی که در دست داشت بالا آمد و از کنار من گذشت و به داخل زندان رفت. سربازان برای او ادای احترام کردند. سه موتور سیکلت گارد ویژه ی دیگر آمدند و مأموران بعد از سلام و علیک با هم، رفتند و در سایه ی دیوار پل نشستند. جناب سرهنگ به دوردست های باریکه راهِ زیر پل نگاه می کرد و با تلفنش شماره می گرفت.

پانزده: کمی که گذشت، به خود گفتم: از کجا معلوم اینها برای کارِ دیگری به اینجا نیامده اند؟ با عبور یک هلی کوپتر از آسمان زندان، گمانم به سمتِ تشریفاتی بودنِ حضور نظامیان و مأموران امنیتی رفت. این که ای بسا قرار است یکی از مسئولان سرشناس و بلند پایه به زندان بیاید. یا مثلاً اتوبوسی از نمایندگان مجلس. چه بهتر از این؟ تجسم کنید جناب شیخ صادق لاریجانی بیاید و مرا ببیند و من نیز وی را. حالا مرا تجسم کنید که می روم جلو و به شیشه ی اتومبیل جناب لاریجانی می زنم. سربازان جلو می دوند که: برو کنار. شیشه اما پایین کشیده می شود. من به جناب لاریجانی می گویم: این جناب، اگر فکر می کنید، اگر فکر می کنید، اگر فکر می کنید نفوذی در دستگاه قضاییِ این ملک ملا زده دارید، این اموال مرا از سپاه بگیرید و به من پس بدهید. این گمانِ باطل با من بود تا پایان. خودم را آماده کرده بودم با یکی از سرشناسان بی خاصیت نظام دیدار کنم.

شانزده: آقای ابراهیم اصغرزاده را دیدم که از شیب راه بالا می آمد. دست بالا برد و از همان دور سلام گفت. جلو رفتم و رویش را بوسیدم و گفتم: شما را بخدا به دیدن آقای امیر انتظام بروید. گفت: شنیده ام که در نوشته ی اخیرت این پیشنهاد را داده بودی. گفتم: من شما را روز چهار شنبه دیدم که داخل دادسرا شدید. اما هرچه منتظر ماندم بیرون نیامدید. گفت: از من بخاطر یک سخنرانی شکایت کرده اند. به اتهام تبلیغ علیه نظام و توهین به سپاه. امروز هم می روم برای آخرین دفاع. و در باره ی آقای امیر انتظام گفت: این همه زندان اصلاً تناسبی با جرم ایشان نداشته است.

آقای اصغر زاده به داخل دادسرا رفت و من او را دیدم که در شمار دانشجویان پیرو خط امام بر سرِ دیوار سفارت آمریکا ایستاده و در پاسخ به شعار مردم که فریاد می زدند: دانشجوی خط امام افشا کن افشا کن، یک به یک در باره ی خیلی ها و در باره ی امیر انتظام افشا گری می کند. پیش از آنکه آقای اصغر زاده به داخل دادسرا برود به وی گفتم: اگر خبرم کنید من هم می آیم تا با هم به دیدن آقای امیر انتظام برویم. پاسخ قاطعی نداد. دیدار با امیر انتظامی که با همان افشاگری های سست عمرش را در زندان گذرانده، با یک پوزشخواهی بزرگ همراه است. آقای اصغرزاده و دوستان وی اگر بدانند پا به پای شرم، چه لذتی در این پوزشخواهی نهفته است، لحظه ای در دیدار با مردی که روزهای تلخی را گذران می کند تعلل نمی کردند.

هفده: عده ای از درجه داران وافسران گارد ویژه در سایه ی دیوار پل نشسته بودند و با هم شوخی می کردند. من وقتی شوخی کردن یک افسر را با یک درجه دار یا یک سرباز می بینم، حالم به هم می خورد. دست خودم نیست. من حتی سیگار کشیدن یک افسر را دیده ام با یک سرباز. تهی بودن یک تشکیلات انتظامی و نظامی را از همین پوکی های اینچنینی اش می شود رصد کرد.

هجده: تعداد افسران و درجه داران و لباس شخصی ها بیشتر شد تا رسید به سی نفر. دلم نمی آمد دست از قدم زدن بردارم و راه بیفتم به سمت شیب راه و از کنار اینها بگذرم. همه اش می گفتم: بمان و پایان این اجتماع انتظامی و امنیتی را بچشم خود ببین. کمی که بیشتر گذشت، راه افتادم طرف افسران و درجه داران گارد ویژه. دست بالا بردم و سلامشان گفتم و گفتم: اگر با من کار دارید بمانم؟ خندیدند و گفتند: نه با شما کاری نداریم. سرِ شوخی را باز کردند و از عکس جلویی پرسیدند. گفتم: این عکس سید ضیاء نبوی است. یک زندانی بی گناه.

یکی از افسران پرسید: به جرمی زندانی است؟ گفتم: دانشجو بوده ستاره دارش کرده اند. به همین ستاره دار بودنش اعتراض کرده. و به پشت چرخیدم و گفتم: این داعشی را هم که می شناسید حتماً. غش غش خندیدند. از آنها عبور کردم و رسیدم به جناب سرهنگ که پشت به من ایستاده بود. سلامش گفتم. به سمت من سر برگرداند و گفت: چطوری ممد آقا؟ گفتم: من فکر می کردم بخاطر من آمده اید اینجا. و گفتم: من نیمساعتِ پیش باید می رفتم بخاطر شما ماندم که مبادا با این همه زحمتی که کشیده اید و این همه مأموری که آورده اید، دست خالی برگردید. خندید و به افسر کناری اش گفت: نگفتم این باید ساعت دوازده می رفت بخاطر ما ایستاده؟ با خنده گفت: بخاطر داعشی ها به اینجا آمده ایم.

نوزده: درراه به راز حضور جناب سرهنگ و مأموران اطلاعات پی بردم. روز شنبه عده ی بسیاری از دراویش گنابادی با زنان وفرزندان خود، و با ساک هایی در دست به مقابل دادستانی تهران رفته بودند تا بگویند: اگر مشتاق زندانی کردن دراویش اید، این ما. ما را هم در کنار عزیزان بی گناهمان زندانی کنید. خبردار شدم نیروهای انتظامی و امنیتی در حرکتی شجاعانه و به یاد ماندنی همه ی دراویشِ زن و مرد را به زور بارِ ون های چند به چندشان کرده اند و در کلانتری های تهران و کرج پخش و پلایشان کرده اند.

جمعی دیگر از دراویش، امروز یکشنبه را نیز به همین شیوه سپری می کنند. از جا بر می خیزم و دست به سینه می نهم و سلام می گویم به دراویش گنابادی و می گویم: درود به شما زنان و مردان غیور که به ما خسبیدگان و ترسیدگان و نشستگان و واماندگان و پُر مدعایان درسِ ایستادگی می آموزید. می گویم: آهای ای همه ی اصلاح طلبان و معترضان و منتقدان داخل و خارج نظام، درس اگر می خواهید، این درس. می گویم: دستگاه های نظامی و انتظامی و امنیتیِ ما با کسانی که خود خواسته برای مرگ آغوش گشوده اند، بیش از مرگ تجویز می کنند؟

بیست: این روزها به تی شرت ها را هم عاشقانه می نگرم. عشق را بر هر چه بنشانید، همانجا را می شکوفاند.

محمد نوری زاد
سی ام شهریور نود و سه – تهران