شنبه هجدهم مرداد – روز نود و هشتم

یک: دیروز با وانت به سمت قدمگاه می رفتم و هر نکته ای که به ذهنم می رسید می نوشتم. یکی از رانندگان مجاور که مرا شناخته بود شیشه اش را پایین داد و گفت: مطالبت را همینجوری پشت فرمان می نویسی؟ راستش را بخواهید داشتم به این می اندیشیدم که چرا ملایان حکومتی از حضور انسان های فهیم و مستقل و فرانگر در رنجند و شأن شعوریِ آنان را تحمل نمی کنند و فضا را آنقدر برای آنان تنگ می کنند که یا منزوی شوند و سخنی نگویند و چیزی منتشر نکنند یا دل از همه ی علائقِ خود کنده راهی دیار غربت شوند؟ پاسخم را در این یافتم که: ملایانِ ما در مواجهه با جولان فهم چیزی برای گفتن و چیزی برای عرضه ندارند. و چون در این مواجهه تهی دست و شکست پذیرند، به پاک کردنِ صورت مسئله دست می برند. یعنی بجای این که خود به معرکه ی فهم پای نهند، اهالیِ این معرکه را می تارانند. بدیهی است که در معرکه یِ تهی از رقیب، ملایانِ ما یکه باشند و حرّاف و رَجَز سُرا.

دو: پانزده دقیقه تأخیرم را بحسابِ زانوی پای چپم بگذارید که گاه از اراده ی من خروج می کند و فرمان نمی برد. جلوی ایستگاه مترو، به سه نفر برخوردم که چشم به راه من اند. دو نفرشان که جوان بودند، ابراز محبتی کردند و رفتند. آنکه هم سنّ خودم بود، آمده بود برای مشورت. پسر جوانش را به زندان برده اند بی هیچ دلیل. یعنی از همین دلیل های بی دلیلِ متداول. پرسید: زندانی شدنِ پسرم را رسانه ای بکنیم یا اجازه بدهیم دادگاه تشکیل شود؟ و این که آیا به وکلای سبز رجوع کنیم یا به دیگر وکلا؟

کمی مانده به درِ اصلیِ لانه ی جاسوسی، به جناب دکتر مهدوی برخوردم که به سمت ایستگاه مترو می رفت. از داستانِ حضورِ من در این مکان خبر نداشت. دکتر مهدوی، انسان فهیم و مشفق و دل زلال و با ادب و سخنوری ست که در میانه ی میدانِ بی سوادی و ریاکاریِ ملایانِ حکومتی، مخاطبانِ سرگشته ی خود را به سمتِ خرد سوق می دهد. به مثنوی دلبستگی و اشراف دارد. در دانشگاه بصورت رسمی و دریکی دو جا – مثل حسینیه ی ارشاد و کتابخانه ی ملی – بصورتِ آزاد اما با مزاحمت های جور به جور تدریس می کند و سخن می گوید. اندوهش از این بود که محفلِ مثنوی اش را در کتابخانه ی ملی با محدودیت مواجه کرده اند و عنقریب است که تعطیلش کنند.

سه: همین که تن پوشم را به تن کردم، دو نفر آمدند با ذوق و شوق فراوان. یکی شان که تیره پوست بود، غلیظ اما مرا می ستود و زیاده از حد. سر و روی مرا بوسید و ابراز اشتیاق کرد چه جور. و اصرار که: عکس بگیریم. عکس گرفتیم. نمی دانم چرا دلم با تیره پوست راست نبود. گوشی تلفنم را به رفیقش دادم و از وی خواستم با دوربینِ من نیز عکس بگیرد. تیره پوست چه کرد؟ سرضرب به خلق یک نمایشِ دروغین دست برد. چه؟ گوشی اش را به هوای این که زنگ می خورَد دم گوشش نهاد واز آنجا دور شد جوری که گویا به آنجا نیامده بود اصلاً.

سه: مردی با موهای کوتاه و جو گندمی که تی شرتی ساده به تن داشت، دستم را گرفت و گفت: از راهی دور به دیدن شما آمده ام. چقدر دور؟ از سوئد. این مرد، بی آنکه سخنی افزون تر از این بگوید، همانجا ماند و شاهد گفتگوها و بگومگوها بود تا پایان و سرآخر کیسه ای نایلونی به دستم داد و گفت: این برای شماست. در خانه که واگشودمش، دیدم دو بسته شکلات است. کامت شیرین هموطنِ سوئد نشینِ من.

چهار: از اینجا به بعد اوضاع شلوغ و قمردرعقرب شد. شاید بیست نفری دوره ام کرده بودند. تا کی؟ تا زمانی که پلیس آمد و همه را متفرق کرد. از این بیست نفر، پنج نفر مخالف سرسختِ من بودند با مواضعِ حکومتی که بر مواضعِ حکومتی خود پای می فشردند عجیب. بی هیچ رغبتی برای مدارا و همدلی. دیگران به تماشا ایستاده بودند و احتمالاً به داوری. در میان مخالفان، سه مرد جوان که با هم همسخن بودند و دوست، بیشترین مجادله را بر طَبَق نهادند. بویژه یکی که ته ریشی داشت و قامتی کوتاه. جوان ته ریشی با بوسه ی من بر پای آرتین این کودک بهایی زاده شروع کرد. که شما وقتی به پای این بچه بوسه می زنی، خواسته یا ناخواسته به تبلیغ بهاییت روی می بری.

گفتم: سرپرستیِ کودکی که هم مادرش و هم پدرش همزمان درزندان اند با کیست؟ نه با حکومت؟ و گفتم: به من بگو کجاست نگرانیِ این حکومتی که سقف آسمان را با ادعاهای اسلامی اش جِر داده برای سرنوشتِ این کودک؟ همو گفت: شما آیا پای کودک غزه ای را بوسیده ای که حالا نگران این کودکِ بهایی هستی؟ و ادامه داد: یا پای کودکِ عراقی را؟ گفتم: این کودکِ بهایی دم دست من است. در همسایگیِ من. در عین حال که من پای پدر سه شهید – خالقی پور – را نیز بوسیده ام و دست دیگرانی را در هرکجای کشورم.
یکی از سه مخالف که ریش و محاسنی کامل و قدی کوتاه داشت پرسید: شما اساساً حکومت اسلامی را قبول داری یا نه؟ محکم گفتم: نه. چرا که اگر این حکومت یا هر حکومت اسلامی را قبول داشته باشم، باید تبعاتش را نیز بپذیرم.

و گفتم: شما که طرفدار این حکومتی، باید – آری باید – سعید مرتضوی و احمدی نژاد و خلخالی و شیخ علی فلاحیان و همین شیخ مصطفی پورمحمدی قاتل را که اکنون وزیر دادگستری است بپذیری و نُطُق هم نکشی. جوان ته ریشی به میان سخن آمد که: شما شیعه هستی یا نیستی؟ گفتم: این که هستم یا نیستم فکر نمی کنید به خودم مربوط است. و گفتم: اعتقاد من با این چیزی که حکومت مدعی و منتشر کننده ی آن است زمین تا آسمان فرق می کند. در اعتقاد من، هیچ اختلافی میان شیعه و سنی نیست. و اساساً میان شیعه با هیچ گرایشی.

یکی از سه مخالف که جوان نسبتا چاقی بود گفت: حتی گاو پرستان؟ گفتم: گاو پرستان که جای خود دارند، شما بگو حتی شیطان پرستان. که من برای یک شیطان پرست نیز احترام قائلم. و گفتم: شما وقتی خودت را به یک اعتقاد زنجیر کردی و برآن زنجیر قفل بستی، خودت را بهشتی و دیگران را جهنمی خواهی دانست. من اما اینگونه نیستم. من معتقدم همگانِ مردم به هر چه که دلخوش اند، باشند. به من چه که یکی کافر است و یکی مسلمان؟ تنها چیزی که مرا مجاب می کند به تکاپوی عقلی و معرفتی، جهالت است و تلاش برای رفع آن. تازه در اینجا نیز وظیفه ی من ابلاغ است نه این که یقه ی یکی را بگیرم و بگویم تو جاهلی پس بت پرست مباش. گفتم: ما جهنمی از کارهای خلاف را به اسم بهشت به خورد مردم می دهیم و انتظار داریم همچنان مقبول مردم باشیم.

گفتم: بروید از مجتبی خامنه ای بپرسید که چرا کودتا کرد با سرداران سپاه در ساله 88. با این کارها که نمی شود به پردازش بهشت اصرار ورزید. جوان ته ریشی گفت: سند؟ گفتم: سندش همان فیلمی که از سردار جعفری پخش کردم. گفت: این فیلمت که از بی بی سی پخش شد. این سخن جوان ته ریشی آنقدر بی مایه بود که رشته ی کلام را رها کردم.

جوان محاسن دار زهر خندی زد و گفت: مگر می شود همه حق باشند و همه حق بگویند؟ مگر نه این که حق یکی است؟ گفتم: اگر چه حق یکی است اما حق با جمع است نه با من و شما تنها. گفتم: در این قرن ها و سالهای دراز، آخوندهای شیعه تا توانسته اند بر تنور تفرقه هیزم انداخته اند و برای نفرت از سنیان و برای رونق بخشودن به دکان خود داستان ها و روایت ها جعل کرده اند. سنیان نیز البته از آن سوی. یکی در آن میان گفت: مثلاً؟ گفتم: هزار هزار. همو گفت: یکی بگو.

گفتم: این داستانِ قلم و کاغذ خواستنِ پیامبر در واپسین دمِ حیات و اجابت نکردن عمر و توهین کردن عمر به پیامبر که وی هذیان می گوید و ما را کتاب خدا کافی است و نیازی به کتابتِ تازه نیست. یکی پرسید: خب این کجایش دروغ است؟ گفتم: از سر تا به انتهایش. و گفتم: مگر نه این که بنا به تأکید مکرر قرآن، پیامبر بی سواد بوده و خواندن و نوشتن نمی دانسته؟ یک آدم بی سواد، کاغذ و قلم برای چه می خواهد؟ پیامبری که یک عمر فرصت داشته به صورتِ مکتوب وصیت کند، چرا این وصیت را به دم آخر موکول کرده؟ به همین یک دلیل عریان. و گفتم: من همه ی داستان های تفرقه انگیز و داستان اختلاف امام علی با خلفا را دروغ محض می دانم و ساخته و پرداخته ی علمای شیعه و دستگاه صفوی.

جوان نسبتاً چاق گفت: شما سابقاً آنجور غلیظ از نظام طرفداری می کردی از کجا معلوم فردا از موضع غلیظ امروزت بر نگردی؟ گفتم: دیروزِ من با جهالت آمیخته بود امروز اما من به هیچ گرایش و عقیده ای متمایل نیستم و سنگ کسی و جماعتی را به سینه نمی زنم الا انسانیت. این انسانیتی که من طرفدارش هستم، نه چیزی است که امروز باشد و فردا نباشد. و نه چیزی است که فردا مرا از این که امروز طرفدارش هستم پشیمان کند. من دیروز بر حقانیتِ یک جمع قلیل متمرکز و متصلب بودم. امروز اما من طرفدار نوع بشر هستم. دیروز، من خودم را بهشتی و همه را جهنمی می دانستم اما امروز بخود می گویم تو غلط می کنی در باره ی دیگران قضاوت کنی تا چه برسد به این که یکی را جهنمی بدانی و خودت را بهشتی.

پنج: مرد لاغری که جوشکار لوله های نفتی است و دو سه روز پیش از حقوق پرداخت نشده اش برای من گفته بود ناگهان به میان جمع آمد و شروع کرد به خواندن شعر از روی کاغذی که در دست داشت بی مقدمه: سلام ای رفیق، ای انسان، ای برادر، ای خواهر. به خدای درون تو سجده می کنم. من با افکار، اندیشه و شخصیت شما خوشم. و لذت می برم. زیرا حداقل کمکی که به من کرده اید، منو به فکر کردن وادار کردید. متأسفانه مسئولان دولت یا همان ارباب ها هرگز نمی خواهند که من و تو و کشورمان از فقر، اعتیاد، فشار خانواده و جامعه نجات پیدا کنیم. زیرا آنان می خواهند من و تو در فقر فرهنگی و در نا آگاهی و جهل بمانیم تا خود حکومت کنند آنطوری که دوست دارند. ای رفیق ای نماینده ی خدا در روی زمین، من و تو خود ارباب خودیم. من دوست دارم در کشوری زندگی کنم که همه از زندگی لذت ببرند. تا این که درسیاچال زندان و زندان بان باشم تا درد کسی را نبینم. من با درد خودم سازگار شده ام. زندان بهشت است. اعدام عشق است. مرگ شرافت دارد. ما به دنیا آمده ایم که به زندگی معنا ببخشیم نه این که با هر شرایط زندگی کنیم………. من برای مرد لاغر کف زدم. همگی کف زدیم.

شش: مردی سی و پنج ساله که سپید روی بود و موهای سرش را از اطراف به سمت پیشانی سوق داده بود، متین و موقر و پیوسته به سخن در آمد که: کشور ما یک کشور چند قومی و چند مذهبی است. اصرار به این که این کشور یک کشور شیعی است و دیگران سهمی در آن ندارند، ما را به سمت یک بی عدالتی سراسری می راند که عاقبتش بسیار تلخ است. دیروز اگر جنگی در گرفت، همه در آن شرکت جستند تا از سرزمین شان دفاع کنند. با این همه شیعه شیعه کردن هایی که صورت گرفته و می گیرد و با این همه فرصت هایی که به شیعیانِ خاص واگذار می شود، فردا اگر جنگی رخ دهد، کسی پای پیش نمی گذارد. چرا؟ چون پای مذهبِ حاکم در میان است نه پای ایران.

سخن مرد سپید روی را تأیید کردم و به جوان ته ریشی گفتم: چرا در این سی و پنج سال به یک مسیحی به یک زرتشتی به یک یهودی به یک کمونیست به یک بهایی به یک بی دین – که همگی ایرانی اند و وطن شان را دوست دارند – اجازه نداده ایم در یک اداره استخدام شوند تا چه رسد به این که وزیر شوند و بخاطر سواد و دانش و تخصصی که دارند بر منصب یک مسئولیت قرار گیرند؟ گفتم: چرا به سنیان اجازه نمی دهیم در تهران مسجد داشته باشند؟ و گفتم: دیگران به کنار، چرا بیت رهبری این همه بر طبل خودی و غیر خودی و خواص و عوام کوفته است و می کوبد.

و گفتم: شاید یکی از مشکلاتی که آقای خامنه ای دارد این است که دنیا را نمی شناسد. در یک کشور متعادل و آزاد زندگی نکرده تا ببیند می شود کشور را برکنار از تفوق های نفرت انگیز مذهبی اداره کرد تا ببیند یک زرتشتی می تواند فرماندار باشد و یک شهر را بهتر از یک مسلمان شیعه ی نماز شب خوان اداره کند. گفتم: ما وقتی هموطنان خود را به شهروند های درجه ی یک و دو سه و چهار تقسیم می بندیم چرا از ظهور جماعتی مثل داعش به عقب بر می جهیم. مگر داعش الله اکبر نمی گوید و سر نمی برد؟ مگر آیه های قرآن را نمی خواند و همزمان تیر به مغز مردم درمانده شلیک نمی کند؟

هفت: مرد سی و هفت هشت ساله ی خوش سیمایی که تا اینجا سکوت اختیار کرده بود، با لبخند و با آرامش به سخن در آمد که: در کجای دنیا سراغ دارید که یک نفر وزیر و وکیل شود بی آنکه در راستای نگرش و اعتقاد حاکمیت باشد؟ گفتم: خیلی جاها. مثل کشورهای اروپایی و آمریکایی که معمولاً درشعارهای ما عقرب جرّاره اند. در این کشورها یک خارجی یا حتی یک ایرانیِ متخصص می تواند در انتخابات شرکت کند و تا فرمانداریِ یک ایالت بالا بیاید. و گفتم: در اینجور کشورها مهم تخصص و سلامت فرد است نه اعتقادی که در درون دارد.

هشت: بانوی پنجاه شصت ساله ای که برصورت روشنش عرق نشسته بود به میان سخن در آمد که: آقای نوری زاد، من خیلی رنج می برم وقتی می بینم شما با آن همه مخاطب تان در فیلم هایی که می ساختید، اکنون به یک جمع قلیل رو آورده اید. حیف شماست. برگردید سر وقتِ همان فیلمسازی تان. این بانو، به عکس و شعاری که بر تن پوش من نشسته بود اشاره کرد و گفت: شما با این درخواست، مشکلی با این حکومت نباید داشته باشید. شما دارید حرف همین ها را می زنید. به این بانو گفتم: بانوی محترم، من طبق یک حکم نانوشته، نمی توان فیلم سازی کنم. ممنوع الخروجم. پاسداران وسایل و ابزار فیلمسازی ام را برداشته اند و برده اند و نمی دهند. و گفتم: کجا این شعاری که من اینجا نوشته ام، همان است که حکومت می خواهد؟ حکومت صرفاً به این خاطر که نمی تواند این سه را دادگاهی کند، این ها را در خانه هایشان زندانی کرده است. دادگاهی کردن این سه نفر، میخی است که بر ملاج ملاهای حاکمیت فرو می رود. چرا باید دادگاهی کنند وقتی عواقبش را از همین حالا می دانند؟

نه: یک جوان بیست و هفت هشت ساله که پیراهنی سپید بر تن داشت و کیسه ای نایلونی دردست، از سخن من برآشفت و با چهره ای عبوس و تلخ گفت: خیلی دلقکی بدبخت. و تکرار کرد: خیلی دلقکی. با لبخند به وی گفتم: معمولاَ مردم به کار یک دلقک می خندند. شما چرا بغض کرده ای پس؟ و گفتم: یک دلقک شرافت دارد بر کسی که حق را می بیند و انکار می کند. جوان عبوس گفت: تو شرافت هم نداری. عده ای به وی اعتراض کردند. حتی خانمی به وی گفت: توهین نکن. حرفی اگر داری بزن اما توهین نکن. جوان عبوس رفت اما سه چهار بار این دلقک را حواله ی من کرد. بد نمی گفت احتمالاً. ظاهر من در آن اوضاع شاید به دلقک ها می مانست. مردی شصت و دو ساله با تن پوشی سپید برتن و پرچمی قرمز بر دوش با سخنانی متفاوت و مردمی در اطراف.

ده: دوست قدیمی ام و جوان کتابی و جوان شنبه ای ( که در قدمگاه اطلاعات هر شنبه به دیدنم می آمد) در اطراف من بودند. دوست قدیمی ام مرا کنار کشاند و گفت: با اینها بحث نکن. یادت نرود که تو باید قدم بزنی. اینجا مگر نه این که قدمگاه توست؟ بحث کردن های بیهوده باعث تنش می شود. همه را به صفحه ی فیسبوک و سایتت ارجاع بده. بگو نوشته هایم را بخوانید. بگو من هرچه بخواهم بگویم در نوشته هایم نوشته ام. جوان شنبه ای یک کیسه ی نایلونی به دستم داد. تعدادی آب معدنی در آن بود. گفت: اینها را بین مردم توزیع کنید. توزیع کردم. بویژه به بانوانی که مدت ها در آن گرما و داغی هوا همانجا ایستاده بودند.

یازده: مردی که عینکی تیره به چشم داشت و قدی کوتاه، به همان پرسشِ همیشگی دست برد. که چرا شما را نمی گیرند؟ گفتم: یک نفر را پیدا کنید که مثل من بی قرار باشد؟ گفتم: در زندان که بودم، مرا به دادسرای مستقر در زندان اوین بردند. دادیار که یک روحانی چهل ساله بود گفت: آقای نوری زاد، من پرونده ی شما را خوانده ام. خیلی تند نمی روید برادر.؟ گفتم: شاید به این خاطر که شما کند می روید حاج آقا. به وی گفتم: برای آنان که نشسته اند، رفتار کسی که ایستاده، تند روی محسوب می شود. وبرای آنانکه بسیار آهسته راه می روند، حرکت معمولی یک نفر تندروی بچشم می آید. گفتم: اگر مردم همگی به باز ستانیِ حقوق تباه شده ی خود اصرار می ورزیدند، حرکت ها و نوشته ها و سخنان نوری زاد در آن میان گم بود و اصلاً دیده و خوانده و شنیده نمی شد.

دوازده: یک درجه دارپلیس آمد و همه را متفرق کرد. یکی از جوانانی که در قدمگاه اطلاعات چند باری به دیدنم آمده بود، شاخه گل رُزی به دستم داد که قرمز بود. این شاخه گل را بردم تا تقدیم جوان ته ریشی کنم. نگرفت. گفت: من از یک خائن به وطن گل نمی گیرم. در آن سوی جوی و در کناره ی خیابان، مرد جوان بسیار فربه ای ایستاده بود با توده ای ریش بر صورت. لباس یک سره و بلندش به لباس افغان ها و بلوچ ها شبیه بود. به صورتش لبخند زدم و به وی گفتم: می آیی من صورتت را ببوسم؟ خوشحال شد و از سر جوی پرید و آمد به این سوی. صورتش را بوسیدم و گل به وی دادم. چه لذتی است در جولان عاطفیِ دل هایی که بی هیچ سخن همدیگر را می فهمند.

سیزده: تن پوشم را که در آوردم، مردی که بر نیمکت نشسته بود برایم کف زد. این مرد که کمی فربه و خوش روی است، در تمام این چند روز سایه به سایه از دور مرا پاییده است. چند باری به وی گفته ام: تو مأمور خوبی نیستی. گرچه وظیفه ات را خوب می دانی اما خودت را لو می دهی که مأموری. یک بار همین مرد یک هلو به من داد که یادم رفت بخورم ماند و در کیسه ی نایلونی ام ماند و گندید و کتابها و تن پوشم را آلود. آن روز با من همراه شد تا ایستگاه مترو. جوان کتابی و جوان شنبه ای هم بودند. به آنها مرد مأمور را نشان دادم و گفتم: این آقا مراقب من است لابد. مرد مأمور گفت: مراقبم اتفاقی نیفتد.

چهارده: در راه بازگشت، جمعی را دیدم که در میدان فلسطین ازدحام کرده اند. تابلوی بزرگی نوشته بودند در حمایت از مردمان غزه. اجتماعشان به ” جامعه ی قرآنی” اختصاص داشت. به خود گفتم: ایکاش این جماعت به سراغ مادر ستار بهشتی نیز می رفتند و سخن وی را می شنودند. مادری که می گوید: وقتی یک خبرنگار بخاطر دو خط نوشته به شش سال حبس و تبعید محکوم می شود، چگونه است که قاتل جوان کارگر مرا به سه سال حبس محکوم می فرمایند؟

نشانی قدمگاه: خیابان طالقانی – سفارت سابق آمریکا – لانه ی جاسوسی
زمان حضور: ساعت پنج و نیم تا هفت عصر بجز روزهای پنجشنبه و جمعه و روزهای تعطیل

محمد نوری زاد
نوزده مرداد و نود و سه – تهران