یک: پرچم و تن پوش و زیر انداز فسفری را لوله کرده بودم و به نگاه متعجب مردمی که قد و قواره ی مرا با آن پرچم و قرمزیِ بیرون زده اش می سنجیدند، با تبسم پاسخ می دادم. با مترو رفتم و در ایستگاه طالقانی پیاده شدم. در امتداد دیوار سفارت سابق آمریکا به راه افتادم. قرارِ من، جلوی درِ اصلی سفارت بود. به همان سو رفتم. تماشای شلوغیِ مردمی که در آن حوالی رفت و آمد می کردند، اشتیاق مرا به اعماق می برد. عجب جای بکری. این همه رفت و آمد برای همچو منی یک سرمایه است. سرداران سپاه اگر مختصری هوشمندی می داشتند، هرچه زود تر اموال مرا پس می دادند و ممنوع الخروجی مرا رفع می کردند. ای بسا من آن نقطه را به کانون داغی از خبرهای داخلی بدل کنم.

دو: با کمی فاصله از درِ اصلی سفارت، یک نیمکت کار گذاشته اند. بانویی را دیدم حدودا سی و هفت هشت ساله که با پسری دوازده ساله بر نیمکت نشسته اند. در فکر این بودم که در کدام نقطه بساط کنم که دیدم آن بانو با دیدن من گل از گلش شکفت و بر خاست و مثل کسی که سالها مرا می شناسد جلو آمد و خودش را معرفی کرد و به نوجوان همراهش اشاره کرد و گفت: پسرم محمد حسن. محمد حسن کمی تپل بود و آموخته بود که هزار باره سخنانِ تمام نشدنیِ مادر را بشنود و شاهد یک آشوب خانوادگی باشد.

این بانو، کولاکی از سخنان هزار بار گفته بود. سخن، فراوان داشت و فرصت کم. پس ناگهان به دلِ انباری از ماجراهای تلخ فرو شد و انبانی از رنج ها را برگزید و بر کشید و سرِ آن را وا کرد و بالا برد و همه ی محتویاتش را بر من فرو باراند. وای که چه با حرص و رنجی از آیت الله حق شناس سخن می گفت و مسئول دفترش. که همین مسئول دفتر، در سن نوزده سالگی وی را به هزار ترفند به خود خوانده و به زنی گرفته و بعدها طلاقش داده و او را به قم گسیل کرده و در معرض فاحشگی قرار داده با همکاری اطلاعات در دخمه های زیر زمینی ای که مخصوص همین کار بوده با حضور دهها دختر و زن بی پناه. و این که شکایت های او به دادگاه ویژه ی روحانیت بجایی نرسیده و به هزار جای دولتی و غیر دولتی پناه برده و شکایت کرده اما چون پای یک آیت الله در میان بوده بجایی نرسیده است. بانوی فراوان سخن، هر از گاه در میانه ی طوفانی که خود بر می ساخت، از محمد حسن تأیید می خواست و محمد حسن با فرو شدن به حافظه ی خویش، جزییات سخنان مادر را تأیید می کرد.

دلم سوخت از بی پناهی این بانو. که مخاطبی قانونی نیافته بود تا هرچه دارد بیرون بریزد تا همان مخاطبِ قانونی، مختصری از خواسته های وی را بر آورد. بیش از این بانو، دلم برای محمد حسن آتش گرفت. که در معرضِ پرپر زدن های این مادر رشد کرده و به دوازده سالگی رسیده و با جزء به جزء سخنان و ماجراهای مادر آشناشت.

سه: این بانویِ فراوان سخن، همانجا در کنار آن نیمکت ماند و فرصت نیافت تا سیر از خود بگوید. رگباری بود که باریدن گرفت و چون ظرفیتی و مجالی ندید، از باریدن منصرف شد. دختر هفت سینی آمد. با دسته گلی در دست. این دختر، در قدمگاه نخست مرتب به دیدن من می آمد. شب عید سال گذشته برای من سفره ی هفت سینی آورد و همانجا جلوی اطلاعات پهن کرد و حتی با فندکی که با خود آورده بود، شمع های سفره را روشن کرد. او را به بانوی فراوان سخن معرفی کردم و حتی از فندک و روشن کردن شمع های سفره ی هفت سین برایش تعریف کردم. این دختر، آمده بود برای مشورت. که: ما می خواهیم برای مردمان کوبانی که در معرض یک قتل عام بزرگ هستند یک کاری بکنیم. چه کاری؟ مثلاً مقابل دفتر سازمان ملل اجتماع کنیم. گفتم: چه خوب. و پرسیدم: مجوز چه؟

دختر هفت سینی کمی بفکر فرو رفت. لابد به اینجایش فکر نکرده بود. گفتم: بی خیال مجوز. همین امروز از رادیو شنیدم که جمعی از دانشجویان بسیجی جلوی سفارت پاکستان و ترکیه اجتماع کرده اند و خواستار مشارکت فعال این دو کشور در ماجرای غزه شده اند. این دانشجویان بسیجی عمراً مجوز گرفته باشند برای تجمع شان. به دختر هفت سینی گفتم: ما هم مثل آنها. و گفتم: اعتراض به قتل عام مردمان غزه را نیز به کشتار عنقریب مردم کوبانی بیفزایید که هرکجا باشد، من نیز با شمایم.

مرد جوانی آمد و دست داد و گفت: شما به کار بزرگی دست برده اید. شما برای ما جریانی از یک کلاس درس با محتوای بسیار غنی به نمایش گذارده اید. و شروع کرد به واشکافیِ محسناتِ واحد های درسیِ این کلاس. مرد جوان، مترجم زبان فرانسه بود و در یک واحد حقوقی وابسته با ریاست جمهوری مشغول به کار بود. چندین کتاب به دست چاپ سپرده بود. دست برد و از لای یک پوشه ای که به دست داشت، تصویرِ روی جلد کتاب هایش را نشانم داد.

چهار: از اینجا به بعد بود که رشته های انظباط از هم وا درید. کپه کپه جوانان حزب اللهی و معترض آمدند و بحث کردند و جای به دیگری و دیگران سپردند. تلاش کردم با همه شان صحبت کنم و صحبت هایشان را بشنوم. چند جوان مرتب عکس و فیلم می گرفتند. حتی یکی دو نفرشان آنقدر با سماجت در گفتگوی دو نفره ی من با با نویِ فراوان سخن حضور یافت که این بانو به آنها اعتراض کرد که: من صحبت خصوصی دارم با آقای نوری زاد. یک عکاس حرفه ای آمد با دوستان جوانش که جمعاً پنج نفر می شدند. از چند زاویه عکس گرفت و حتی کارت خبرنگاری اش را به من نشان داد که در سال 88 اعتبارش تمام شده بود. جمعیتِ اطراف رو به فزونی گرفت و اوضاع از تعادل خروج کرد. پرسش ها فراوان بود و من باید به آنها پاسخ می گفتم. غوغای آنجا به نمادی از جامعه ی فرهیخته ی ما می ماند. که از تعادل خارج است و هرکس تلاش دارد میخ سخن خود را بر ملاج طرف مقابل فرو کند. درستیِ سخن در اینجور جاها ملاک نیست.

یکی از دانشجویان جوان پرسید: برای چه اینجا را انتخاب کرده ای؟ در اینجا که هیچ فرمانده ای نیست و کسی از بالاتری ها به اینجا رفت و آمد نمی کند. اینجا در اختیار بسیج دانشجویی است. یک جوان که ندانستم کدام طرفی است تکه ای پراند و گفت: حواست باشد، سعید عسگری که حجاریان را ترور کرد هم داخل اینجاست. گفتم: برای من همین که اینجا با نقطه چین به سپاه وصل است مهم است. من که با سران و سرداران سپاه کاری ندارم. آنقدر این جوان در این سخن – که اینجا جای مناسبی نیست – پافشاری کرد که در نهایت گفتم: عشقم کشیده اینجا باشم. که همو خندید و دیگران نیز.

در میان جوانان بسیجی که عمدتاً دانشجو بودند، یکی که کمی غضبناک می نمود، به رشته ای از یک بحث بی سرانجام فرو شد. این که چرا پای بچه ی بهایی را بوسیده ای در حالی که کعبه ی بهاییان در اسراییل است و همین اسراییل با مردمان غزه این می کند. در همین احوال، جوانِ ریش حنایی را دیدم که جلو آمد و صورت به صورت من سایید و مرا با جسارتش سیراب کرد. به وی گفتم: هوا پس است اگر می خواهی برو. محکم در آمد که: کجا بروم؟ من آمده ام که در کنار محمد نوری زاد بمانم. از این سخن وی دلم از شوق لرزید. ومطمئن شدم که درخت صبوری ام به بار نشسته. پدرانه به صورتش نگریستم و امتنانم را در جمال مبارکش جا نهادم.

پنج: جوان دانشجوی بسیجی دست از سخن خود بر نمی داشت. بوسیدن پای آن کودک بهایی توسط نوری زاد شیعه، سخت براو ناگوار آمده بود و این تغییر موضع، نه چیز کمی بود که لکه ی ننگش را بشود به راحتی زدود. تصورِ او این بود که نوری زاد از هر چه بگریزد، وی را گریزی از این ننگی که بر پیشانی نشانده نیست. به وی گفتم: پسرم، خود شما اگر در خانواده ای بهایی به دنیا می آمدی، اکنون بهایی بودی بی تردید. چرا که همه ی ما با دینی موروثی خو گرفته ایم و چه بشود که یکی در این میان به تحقیق روی بَرَد و خود خواسته پای به وادیِ دیگر گذارد. و گفتم: یک جا به من نشان بده که من از اعتقاد بهاییان دفاع یا حمایت کرده باشم. من در آن حرکت، به یک امر انسانی روی برده ام.

و رو به همه ی حاضرین گفتم: این نظام، مادر و پدر یک پسربچه ی چهار ساله را هم زمان به زندان انداخته صرفاً بخاطر اعتقادشان. حالا من بعنوان یک مسلمان رفته ام و با بوسیدن پای آن بچه، به دنیا گفته ام: من نه تنها پوزش می خواهم از این جفایی که صورت پذیرفته، بل خودم را غمخوار رنج شمایان می دانم. کجای این حرکت من تأیید بهاییان است؟

جوان بسیجی در آمد که: شما می توانی پای این بچه بهایی را ببوسی به شرطی که قبلش پای فلان بچه ی سوریه ای که پدر و مادرش کشته شده اند و خانه اش خراب شده را نیز ببوسی. گفتم: پای آن بچه ی سوری را نه من که گنده های این نظام باید ببوسند و از وی پوزش بخواهند بخاطر به راه انداختنِ کشتاری اینچنین در سوریه که خروجیِ خونخوارش داعش است با هزار برنامه و ترفندی که برای خود ما در کیسه دارد.

شش: در آن شلوغی، جوانی آمد که چندین بار در قدمگاه نخست به دیدنم آمده بود. عاشق کتاب است این جوان. با من در به راه انداختن یک سایت مشورت کرد و گفت: خیال دارم هفته ای یک کتاب خاص خاص خاص معرفی کنم برای مشتاقان کتاب. سخت تشویقش کردم با این سخن که: در زمانه ای که کتابخوانان ما به هیچ متمایل اند، این کار شما بسیار ستودنی است. این جوان کتابی رفت و برگشت و سایه به سایه با من بود. در میان جمع، چشمم به بانویی از خوانندگان سایت افتاد. به طرفش رفتم و از او تشکر کردم. گفت: آمده ام که راه برای دیگران وا شود. که نکند شما را در این راه تنها بگذارند. رفتم و دسته گل را آوردم و پیش این بانو گرفتم. شاخه ای بیرون کشید و رفت. دسته گل را به بانوی فراوان سخن تقدیم کردم.

هفت: یک جوان از قزوین آمده بود به دیدن من. این جوان تا پایان با من ماند. یک جوان دیگر که در باره ی شاهپور بختیار با من مکاتبه کرده بود، آمد و خود را به من شناساند. به وی گفتم: شخصیت ها را و حادثه ها را باید بشناسیم اما در آنها توقف نکنیم. گفتم: شخصی مثل مرحوم مصدق خیلی دوست داشتنی است اما اگر یکی بیاید و بگوید: مقتدای من مصدق است، سخنش طعمی از یک عقب گرد دارد. چرا که مقتضیات زمان، به افراد خاص در زمان خاص محتاج است. توقف در آدمهای تاریخ، جفا به عقل است. مگر این که سخنی و راه و رسم پسندیده ای را از دور دست ها نشانه بگیریم و از آن نور بنوشیم. گفتم: مطالعه ی تاریخ برای این است که ما اشتباه گذشتگان را تکرار نکنیم.

در میانه ی بحث با دانشجویان بسیجی، یک مرد تنومند تلخ چهره آمد و سر به بحث فرو برد. درست جایی که من از بَنِر تبلیغاتیِ نماز عید فطر به امامت ” ولی امر مسلمین جهان” سخن گفتم که این اطلاق، یک دروغ است. مرد تلخ چهره با قلچماقی در آمد که کجای این حرف دروغ است؟ گفتم: ولی امر مسلمین جهان به کسی می گویند که همه ی یک میلیارد و اندی مسلمان جهان قبولش داشته باشند. این آقا را وقتی در همین داخل خیلی ها منجمله سنی ها و شیعه ها و سایرین قبول ندارند چگونه است که ادعای جهانی اش هم به آن اضافه شده با بیش از یک میلیارد مسلمانی که وی را اساساً نمی شناسند. مرد تلخ چهره مصرانه پرسید: ولی یعنی چه؟ گفتم: خودت که می دانی. گفت: نه می خواهم تو بگویی. گفتم: یعنی یار یاور رهبر. تیز رفت به گوشه ای و تلفنش را در آورد و با حرارت با کسی صحبت کرد. به پایش نگاه کردم. ای خدا، یک پای تلخ چهره مصنوعی می نمود. یعنی از جانبازان است این تلخ چهره ی ما؟

هشت: پلیس آمد و عکاس جوانی را که تند و تند عکس می گرفت فرا خواند. جوان رفت و کارتش را نشان داد. یکی از افسران به این سوی جوی پرید و به من اشاره کرد و به همگان گفت: مرا با ایشان تنها بگذارید. همه عقب رفتند. ستوان که کمی تنومند بود به عکس مادر ستار بهشتیِ تن پوشِ من اشاره کرد و پرسید: شما چه نسبتی با ستار بهشتی دارید؟ گفتم: یک نسبت خیلی خیلی بزرگ. چه؟ ستار بهشتی هموطن من است. ستوان روی به فرمانده ی خود که در آن سوی جوی و در خیابان و در کنار اتومبیل کلانتری ایستاده بود کرد و داد زد: جناب سرگرد، میگه هموطنشه. جناب سرگرد که پنجاه ساله می نمود و قدی نسبتاً کوتاه داشت به اتومبیل کلانتری اشاره کرد و گفت: ببریدش کلانتری. ازهمه تشکر کردم و پیش چشم همه با همان تن پوشی که به تن داشتم و با پرچمی که به دست، رفتم و سوار شدم. بی هیچ عکس العملی.

نه: در راه، ستوان که جلو نشسته بود از من پرسید داستان شما چیست؟ برایش تعریف کردم. که این داستان را جلوی سفارت نیز به خیلی ها گفتم. ستوان گفت: چرا ستار بهشتی؟ گفتم: همکاران شما زده اند و او را کشته اند و خونش را تباه کرده اند. من شده ام بلندگوی خانواده اش که هیچ ندارند جز مظلومیت. ستوان که نمی توانست رفتار همکاران خاطی اش را توجیه نکند، گفت: ببین آقای دکتر، ما مگر به شما بی ادبی کردیم؟ از شما خواستیم داخل ماشین شوید و شما هم همکاری کردید اتفاقی هم نیفتاد. این ستار بهشتی حتماً با افسر مربوطه بگو مگو کرده دست به یقه شده.

گفتم: احتمالش هست. بله، اما دست به یقه شدن کجا و زدن و جوان مردم را کشتن کجا؟ ستوان گفت: دکتر، این همه همکاران را می زنند می کشند در همین نواحی مرزی مگر کسی خبردار می شود؟ گفت: همین اخیراً درمیرجاوه زده اند و چند نفر از بچه های مرا کشته اند. گفتم: در همه ی این احوال ما در کنار شما هستیم و از شما حمایت می کنیم و قدردان زحمت های شما هستیم. و گفتم: من خودم از کشته شدن همکاران شما در نواحی مرزی فیلم مستند ساخته ام و بارها پخش شده از تلویزیون. منتها با این اشاره که: مردم نواحی مرزی را باید دریافت. نمی شود همه ی درهای معیشت را به روی مردم بست و از آنان خواست پرهیزکار و متقی و درستکار باشند.

در کلانتری، سربازی که اسم و مشخصات مرا می نوشت، با تعجب به قد و بالای من نگریست. به وی گفتم: این شکلی اش را ندیده بودی لابد. در حیاط کلانتری، ستوان که با بی سیم صحبت می کرد، بیسیم را نزد من آورد و خواست مکالمه اش را بشنوم. یکی از آنطرف از من می خواست که تن پوش خود را در آورم. در آوردم و در سالن انتظار نشستم بریک صندلی. احتمال دادم مرا طی یک پرونده سازی جمع و جور، به دادسرا می برند و تکلیف مرا به قاضیِ کشیک می سپرند و او از من می پرسد چرا این را به تن کرده ای و پرچم قرمز به دوش برده ای، من هم می گویم: اموال مرا برده اند و نمی دهند و تلاش من برای باز پس گیری آنها از مجاری قانونی بجایی نرسیده ناگزیر به این شیوه روی آورده ام.

در میانه ی این پیش دویدن های فکری، به خود گفتم: چه خوب بود اینها با کلانتری سیدخندان صحبت می کردند و از سابقه ی حضور من در آن کلانتری جویا می شدند. افسران و درجه دارانِ کلانتری سیدخندان از یک جا به بعد، رسماً به مأموران اطلاعات جواب سر بالا می داد و می گفتند: ما نوری زاد را تحویل نمی گیریم. بعدها فهمیدم آنها نگران تکرار ماجرای جدیدی مثل کشته شدن ستار بهشتی در داخل نیروی انتظامی اند. منتها این بار با کشته شدنِ فردی چون نوری زاد که لابد چیزی برای نیروی انتظامی که هیچ، برای کل نظام باقی نمی گذارد.

ده: بیست دقیقه نگذشته بود که جناب سرگرد خودش آمد و به من گفت: اشتباه شده شما بفرمایید. از ادب همکارانش تشکر کردم. از کلانتری که بیرون آمدم دیدم جوان کتابی در سایه ی یک درخت منتظر من است. ای خدا، این جوان مثل فرزند خودم نگران من بوده است آیا؟ با جوان کتابی ایستادیم کنار خیابان و برای تاکسی ها و کرایه های شخصی دست بلند کردیم. چوب نسبتاً بلند پرچم، اشتیاق رانندگان را برای سوار کردن ما می تاراند. به جوان کتابی گفتم: مایلی با هم پیاده برویم؟ استقبال کرد. ما باید راه رفته را باز می گشتیم. کلانتری 107 فلسطین در خیابان طالقانی نزدیک خیابان ولی عصر است و ما باید تا ایستگاه متروی طالقانی پیاده می رفتیم. در راه، همینجور که از هردری سخن می گفتیم، به جوان کتابی گفتم: چه خوب که من تن پوشم را به تن کنم و پرچم قرمز را هم به دست گیرم. همین کار را هم کردم. تن پوش به تن و پرچم به دوش در درازای خیابان طالقانی به راه افتادم. برخی از رانندها بوق می زدند و برخی از موتور سوارها می ایستادند و عکس می گرفتند و حتی یکی شان در حین عبور داد زد: پرسپولیسی!

یازده: همچنان که شانه به شانه ی جوان کتابی می رفتم، شنیدم که یک اتومبیل از پشت سر بوق می زند. برگشتم. ناباورانه دیدم ” بلند بالا ” ست. همان مأمور وزارت اطلاعات که در آن نود و چهار روز قدم زدن جلوی اطلاعات، از دور و نزدیک مرا می پایید و زحمت کشید و اموال مرا از ناکجاهای وزارت اطلاعات پیدا کرد و به دادسرای اوین برد تا من بروم و تحویل بگیرم. جلو رفتم و با او دست دادم و به شوخی گفتم: مرا تعقیب می کنی بلند بالا؟ به قرآن قسم خورد که من همینجوری به تو برخوردم. به وی گفتم: بازجوی من از قرآن لباس می پوشید و باز دروغ می گفت. گفتم: من قسم های شما اطلاعاتی ها را باور نمی کنم. گفت: یک همایش در دانشگاه شریف بود من آنجا می آیم. و گفت: تو را که دیدم حساس شدم شناختم. خواست که سوار شوم. حتی صندلی جلویی را از کتابها و دیگر چیزها خالی کرد. تشکر کردم. او به راه خود رفت و من و جوان کتابی به راه خود.

نشانی قدمگاه: خیابان طالقانی – مجاورِ درِ اصلی سفارت سابق آمریکا
ساعت حضور: پنج بعد از ظهر هر روز بجز پنجشنبه ها و جمعه ها و روزهای تعطیل.

محمد نوری زاد
چهاردهم مرداد نود و سه – تهران

این عکس را در خیابان طالقانی در راه بازگشت به سر جای نخست گرفتیم.