یک: عصر پنجشنبه به دعوت دوستان،  رفتم تئاتر شهر برای تماشای نمایشِ ” در انتظار گودو”. با کارگردانیِ  همایون غنی زاده و بازی هنرمندانی چون  پیمان معادی. نویسنده ی این اثر؟ ساموئل بکت،  نمایشنامه نویس، رمان نویس و شاعر ایرلندی. این نمایش، که بارها و بارها توسط  هنرمندان و مشتاقان  درکشورهای مختلف به روی صحنه رفته، یک اثر انتزاعیِ مفرط یا بهتر بگویم  یکجور آوانگارد درهم پیچ و درعین حال ترو تازه و ماندنی است.  چرا که  کج  خلقانه به  ذات انسان نگریسته  و انسان  را از زاویه ای متفاوت  واکاوی کرده است. انسانی که هماره در انتظاری بی سرانجام است  و درهمین  پهنه یِ انتظار،  به  گونه گونگیِ عاطفه ها و بهره کشی ها و پخمگی ها  و عقوبت ها دلخوش و گرفتار و ناگزیراست.

کارکردن  روی اثری اینچنینی،  برای مخاطبانی که احتمالاً حس و حال اندیشیدن و فروشدن به مفاهیم  دشوار و پیچاپیچ  را ندارند،  بمثابه  سرمایه گذاری  روی حبابی است که هیبتی از هیولا دارد. همایون غنی زاده  اما  این اثر را کمی  تا  قسمتی  ایرانیزه کرده است  تا شاید براین معضلِ  بطئی فائق آید. بازی چشمگیر پیمان معادی و دیگران، درعین حال که بسیار درهم تنیده  و هنرمندانه است،  ناگزیر با یک جور دلقک نماییِ  چارلی چاپلینی  آمیختگی  پیدا کرده است. همین حس نا متقارن است که ای بسا  آوازه ی انتظار را  در ذات این اثر به حاشیه  برده و تأثیر این سرگشتگیِ اثیری را برتماشاگرِ سهل پسند کمرنگ  کرده است. استقبال  تماشاگران از این نمایش اما خوب بود. که این خود جای امیدواری است.

دو: عصر جمعه رفتم روستا و سرنهادم به آستان کبریاییِ  پدر و مادر. درخت های پرشکوفه،  آسمانی از برکت  را روی دست گرفته  بودند. همانجا  پارچه ی سفیدی را که به  تازگی آماده کرده ام به تن کردم و در میان شکوفه ها ایستادم و عکسی به یادگار گرفتم. با پرچمی سرخ در دست. حالا چرا سرخ؟  نه بخاطر هیاهوی  و خون و انقلاب و اینجور مفاهیمِ  تند و تلخ.  بل بخاطر گرما و نشاطی که رنگ سرخ با خود دارد. و بخاطر چشمانی که  رنگ سرخ  می رباید. و بخاطر زندگی ای که  در این سالهای خسارت، بی رنگ شده. کمی بعد، منتظرِ این باشید که همان پوشش سفید را نیز به رنگی پرنشاط  بدل کنم. من آنجا – در قدمگاه –  دارم زندگی می کنم دوستان.  پس چرا از رنگهای زندگی  برنگیرم و آنجا را نقاشی نکنم؟

سه: باران شدت گرفته بود که رسیدم  قدمگاه. من اما به خود گفته ام اگر از آسمان سیل هم ببارد ، نباید چتر برسر بگیری.  یک روز که  ازخود فاصله  گرفتم و رفتم از دور بخود نگریستم،  دیدم  چه هیبت  ناجوری پیدا کرده ام. این که مردی پارچه ای سفید به تن کرده، و  شعار های پرطمطراق  برآن نوشته، و پرچمی به اعتراض بالا برده، و خود را قدم زنان جلوی وزارت اطلاعات به رخ می کشد  اما  همه ی اینها  را با چتری که  برسر دارد به استحاله ای  ناجور فرو نهاده است. اینجا بود که  برسر گرفتنِ چتر   چندان به دلم ننشست.  کسی که چتر برسر می گیرد، از باران می گریزد.  در کار من که گریز نیست. که تازه اگر هم باشد، رو به جلوست.

راستش را بخواهید  دلم نیامد پارچه ی سفید و نویی را برتن کنم که بر پشت و روی آن نوشته ام: وزارت اطلاعات، سپاه، حق من کو؟ چرا؟ چون پارچه ی قبلی  بهمین  خاطر رنگ  باخته و بارش برف و باران، والبته  خاکمالیِ  برادران، آن را از ریخت انداخته است. باران شدید، دریکی دو دقیقه می توانست  لب و لوچه ی نوشته های مرا آویزان کند. پس  موقتاً همان  پارچه رنگ باخته را به تن کردم. به زودی رگبار باران قطع می شد و من می توانستم  دراین روزهای منتهی به نوروز، لباس نو برتن کنم و پرچمی نو به اهتزاز درآورم.

چهار: یکی  از دانش آموزان ریزه پیزه ی راهنمایی که همیشه  مؤدبانه سلامم می گفت و حالم را می پرسید،  چتر به سراز پله ها به زیرآمد و تا مرا دید بی معطلی سلام گفت و چترش را به من تعارف کرد که: بگیرید این برای شما. سپاسش گفتم. که نه، من راحتم و باران را ترجیح می دهم. دبیرستانی ها آمدند. یکی شان گفت: دیشب توی تلویزیون دیدمتان. و چه ذوقی می کرد که این سپید پوشِ خیسِ از باران، هموست که دیشب دیده.

پنج: جوانی آمد حدوداً سی ساله. درآغوشم جای گرفت و اجازه داد اکسیری ازشراب گوارای فهمش را سربکشم. گفت: چندی پیش یک فرزند شهید آمده بود اینجا و به شما توهین کرده بود، اکنون من آمده ام تا به شما بگویم: من و تک تک اعضای خانواده ام با شماییم  و همفکرشما. و گفت: من دوستان زیادی دارم که همه  همفکر شمایند. خانواده های بسیاری را می شناسم که دلشان از این اوضاع خون است و همچون شما می اندیشند و چون شما معترض اند. گفت: اینها که برتخت سلطه نشسته اند، اگر کمی نگران پایان کار خود بودند، نگران خانواده های خود بودند، دست به این همه غارت و تجاوز نمی بردند و حقوق مردم را ضایع نمی کردند. گفت: اینها  حتی اگر به منافع فردی شان هم بها می دادند، یک نگاهی به فردای پرمخاطره ی خود می انداختند و دست از سراین مردم برمی داشتند.  جوان، به تازگی ازدواج کرده بود. جوان، زیبا بود. فهم داشت. و با آن جوانی اش،  فراوان می فهمید.  جوان، فرزند شهید بود.

شش: یکی آمد که  جوان بود و خوش روی و پر انرژی. ازهمان انرژی هایی که  معرضی برای پا به پا شدن و جلوه گری نیافته اند و خمیره ی  نشاط شان  چوب خورده و تحقیرشده است. تا در آغوشم جای گرفت،  این بیت ازغزل معروف سعدی را خواند: گفته بودم چو بیایی غم دل با تو بگویم / چه بگویم  که غم از دل برود چون تو بیایی. جوانِ  پر انرژیِ  بی  مخاطب  در آمد که:  ما،  بین جنازه ها  گندیده ایم آقای نوری زاد. و با  این سخنش، دست  به درون بی قرار من برد و همانجا کبریت  کشید و آتشم زد. گفت: چند باری با یکی از دوستانم  به دیدنتان آمده ایم اما نبودید. گفتم: من عصرها می آیم. دو به بعد. چرا که صبح ها را برای نوشتن و کارهای ضروریِ خانه اختصاص داده ام.

گفت: دوستم مرا قسم داده که تنهایی به دیدن شما نیایم. اما اکنون که  زیر باران دیدمتان،  راهم را به این طرف کج کردم. وگفت: من حامل سلام  پنج  شش نفر از دوستانم هستم برای شما. گفت: من و بسیاری چون من، حریصِ  حرکتیم. حریصِ  کسی که  جلودارمان  باشد. یکی که  بیاید  وسط  و انرژی های ما را بکار بگیرد. وقتی  می رفت، این مصرع از شعر خود مرا برایم باز گفت:  وروق می خوره این همه روزها / سند می خوره این همه سوزها.

هفت: باران بند آمد. پارچه ی سفید کهنه را در آوردم و نو پوشیدم. با خط  درشت برآن نوشته ام: وزارت اطلاعات، سپاه، حق من کو؟  نوشته های پارچه ی قبلی  کمی طولانی  بود. در بزرگراه، تا یکی بخواهد از چند و چون آن  خبر بگیرد، رفته بود. این یکی اما خوانا بود. در دایره ی بالایی: وزارت اطلاعات، در مستطیل وسط: سپاه، و در دایره ی پایینی: حق من کو؟  نیز پرچم قرمز را براین هیبت  بیافزایید. چه می شود!

هشت: جوانی آمد لاغر با  قدی نچندان بلند اما با چهره  ای فتوژنیک.  که خاص می نمود. بعضی از چهره ها تکراری اند. وبرخی: خاص. این جوان، یک بود در چهره. نه این که زیبا روی باشد و آنچنانی. بل، تکراری نبود. جوری که مثلاً دریک جمع  بیست  نفره فی الفور می شود  شناختش. کتابی برایم آورده بود. عنوانش؟ پل قدیس، ومنطقِ حقیقت. یا: بنیادِ کلی گرایی. بقلم: آلن بدیو. و گفت: این کتاب را بخوانید حتماً. چرا؟ چون این کتاب، تحلیل  شخصیتی است که شما شبیه اویید. که؟ پل. یا:  پائول. این فرد، ابتدا علیه مسیحیانِ نو پا خیز برمی داشت و در آزردن و سنگسار و راندن آنان از دیگران سبقت می گرفت. اما یک روز، دمِ دروازه ی دمشق، به ضرب یک حادثه متحول می شود و خود به تبلیغ  مسیحیت  روی می برد و دراین راه آسیب می بیند. مهم این که این پل، فراتر از مرزهای مسیحیت  را نشان بشریت می دهد و در مسیحیت متوقف نیست.

او رفت و کتاب کوچکش را در دست های مشتاق  من باقی گذارد. آن را که گشودم، دیدم در صفحه ی نخست، این نوشته را تقدیم من کرده: اگر به زبان های فرشتگان و آدمیان سخن بگویم اما عشق نداشته باشم، مانند  طبلی تو خالی و سنجی گوشخراشم. واگر قوای انبیاء را داشته باشم و همه ی رازها و همه ی معارف را بدانم، و اگر آنقدر ایمان داشته باشم که  کوه ها را تکان دهم اما عشق نداشته باشم، هیچ نیستم. اگر همه ی دارایی ام را ببخشایم، و اگر جسمم را به آتش بسپارم، اما عشق نداشته باشم، هیچ  بهره ای نمی برم. ” سنت پل قدیس”.

نه: سرباز دمِ در، هیکلی تنومند  داشت. پیش از این او را ندیده بودم. کمی عبوس بود و بد سخن. درونش اما ساده و بی شیله بود. همان ابتدای تحویلِ شیفت،  آمد جلو و پرسید: این ها که نوشته ای خط کیست؟  گفت: خودم. نمره  چند می دهی؟ گفت: با این کارت گند زده ای به کار ما. و جای اتیکت روی سینه اش را نشان داد و گفت: بخاطر تو به ما گفته اند  اینها را بکنیم. راست می گفت. اسمی برسینه نداشت. سرباز تنومند  با فریاد و داد و قال به مردمی که  در آنجا پا به پا می شدند، یا به همه ی اتومبیل هایی که پا روی ترمز می زدند اخطار می داد و همه را به رد شدن فرمان می گفت. خلاصه  عالمی پرداخته  بود برای خودش بیا و ببین!

یک اتومبیل سمند آمد با دو بانوی جوان  که  در آن بودند. یکی از بانوان  باید پیاده می شد. سرباز تنومند  داد  زد و به  بانوی راننده  پرخاش کرد. بانوی جوانی که  باید  پیاده می شد به  یک خیز پایین پرید و رفت طرف سرباز تنومند  و نرسیده به او ایستاد و داد زد: درست حرف بزن. من  باید اینجا  پیاده شوم. تو کی هستی که به من بگویی  کجا پیاده  شوم یا نشوم؟ سرباز نباید جا می زد از این خیز بانو. او بر بلندای  صدایش  افزود که: می روی یا بگویم افسر بیاید…..؟ تا این را گفت،  بانوی جوان با صدایی که  از جیغ بنفش  نیرو می گرفت، رفت طرف سرباز تنومند و فریاد کشید: چی فکر کرده ای؟ اینجا مگر …؟  بتو یاد نداده اند که چطور حرف بزنی؟  بانوی  راننده هم  پیاده  شد و با قدم های بلند  رفت  سمت  تنومندِ  فلک زده که  ناگهان با هجمه ای نا متعارف روبرو شده بود و باید یکجوری از پس این خروشِ ناجورِ بانوان برمی آمد.  بانوان جوان شتاب  داشتند  خود را به سرباز تنومند برسانند. جای معطلی نبود. سرباز که  قافیه را باخته بود، به آن سویِ درِ ورودی پناه برد و دوستانش را به یاوری فرا خواند.  چهار سرباز داخلِ کیوسک  به مدد تنومند  شتافتند و بانوان جوان را به التماس و خواهش به راه انداختند. سرباز تنومند، از آن به بعد نمی دانم چرا خوش اخلاق شد. هی بی دلیل می خندید برای خودش.

ده: مردی آمد پنجاه ساله. پزشک بود. از نیشابور آمده بود مخصوصِ  دیدن من. ملاقات با این پزشک، حتماً نقطه عطفی خواهد بود در فهم من از خیلی چیزها. حجم انبوهی از سخن در سینه داشت. درهمین زمان دوستان دیگری نیز آمدند. پزشک نیشابوری را فرستادم  خیابان  پاسداران تا در آنجا  چیزی تناول کند. می گفت  ناهار نخورده  است. قرار شد باز آید و با هم مفصل  صحبت  کنیم.

یازده: مردی آمد چهل ساله. جوری سلام گفت و جوری دروازه های تبسمش را برمن گشود که انگار از چهل سال پیش با من رفیق بوده. ومن نیز البته. معتقدم خلوص اگر باشد، همه ی حجاب ها  و تکلفات بی دلیلِ بشری از میانه برمی خیزند.  کتابی آورده بود برایم. یک رمان بود از ادبیاتِ  آمریکای جنوبی. اسمش؟ گرینگویِ پیر. نویسنده اش؟ کارلوس فوئنتِس. ترجمه ی عبدالله کوثری. پرسید: چرا پرچمتان را سرخ کرده اید؟ همان سفید بهتر نبود؟ گفتم: آن پرچم سفید کارش را انجام داد و پیامش را رساند. حالا چرا قرمز؟ برای رنگش. برای نشاطش. برای گرمایش. برای جلب توجهِ بیشتر.

دوازده: یک زن و مرد جوان آمدند با  شاخه گلی و پاکتی. می شود عکس گرفت؟  گفتم: چرا که نه، منتها  برویم  کمی آنسوتر که برای این  سرباز مسئله ای  پیش  نیاید. بانوی جوان که عینکی به چشم داشت و سراپا سفید پوشیده بود و در معرکه ی حیا،  صاحبِ  وجاهتی سترگ بود، به سخن درآمد و گفت:  من ناگفته هایم را در این پاکت نهاده ام. و ادامه داد: بعد از رفتن ما  بانویی دیگر به دیدن شما می آید و چند کتاب برای شما می آورد. آنها را بخوانید. حتماً. آنها که  رفتند، بانویی یک ساک دستی آورد با دو کتاب داخلش. اسم کتابها؟  “چند مقاله” بقلم محمد علی طاهری. و: “حلقه، افسون و افسانه نیست” بقلم: محدثه سادات ایزد پناه.

قدم می زدم و نامه ی آن بانوی  سپید پوش را می خواندم. از شیفتگان و شاگردان استاد محمد علی طاهری بود. که این روزها برادران سپاه،  وی را به  اشقیانه  ترین وجه ممکن  در زندان اوین و در یک سلول انفرادی  زندانی اش کرده اند و بارها او را تا مرز اعدام های دروغین و فرساینده فرو فشرده اند. استاد محمد علی طاهری، مبدع ” فرا درمانی” است. شیوه ای که در بزنگاه ها و بن بست های پزشکی به مدد می آید و می تواند  در بهبود روانی و فکری و درمانی و آرامش  اجتماعی سهم ها  داشته باشد. آنچه استاد محمد علی طاهری  به  ابداغ  آن  دست  برده و توفیقات  فراوانی  که  هم  در داخل ایران وهم در بسیاری از نقاط  جهان بهم  پیوسته،  اگر در هر کشور و هر کجای دیگر به اسم خود ثبت می کرد، امروزه  درهمان  کشورها برایش کرسی های تدریس بنا می کردند و در هرکجا آوازه اش را در می پیچاندند و به همچو  اویی غرور می ورزیدند. در اینجا  اما وی به اخم و غضب دستگاههای  امنیتی  گرفتار آمده و در زندانی است که حتماً باید  بنای  معکوس داشته باشد. یعنی این بازجویان و شکنجه گران و دروغ پردازان و زندان بانان سپاهی اند که  بخاطر جفاها  و ناجوانمردی هایی که بر این مرد شریف و سایر زندانیانِ بی دلیل روا داشته اند، باید  در همان زندانها  متأدب شوند. راز زندانی شدنِ استاد محمد علی طاهری، هیچ  نیست  الا نفوذ انسانیِ  او در مخاطبانش. که وی، توانسته بود دری تازه به روی فکر و معرفت  مخاطبانش  وا بگشاید و احتمالاً که نه، حتماً بازار مکاره ی بسیاری از دین روبانِ رسمی و حکومتی را کساد کند.

سیزده: جوانی آمد بیست و سه چهارساله به اسم علی. ازدوستان فیسبوکی من است. خودش می گفت  بارها اما صبح ها و غروبگاه آمده  و مرا ندیده و سخت نگران بود از این دیدارِ گریزپا.  لیسانس معماری داشت. می گفت: می خواهم همه ی هستی ام را برای وطنم بگذارم. می خواهم دورِ همه چیز را برای آینده ی وطنم خط بکشم. می خواهم در راه وطنم فدا شوم. خلاصه  سوز وطن داشت چه جور! به او گفتم: پسرم، این وطنِ مادر مرده، به علی ای نیاز دارد که با سواد باشد. گفتم: امروز، بسیاری از باسوادان ما را تارانده اند. جایِ باسوادان،  بسیار خالی است دراین میان. بیا و به درس خواندنت ادامه بده. این را من نمی گویم. بل همان مام وطن می گوید.  راضی اش کردم که اگر به درسش ادامه بدهد بارها و بارها بتوانیم  با هم ملاقات کنیم و از وطن سخن بگوییم  و به رنج ها و فداکاری هایی  اشاره کنیم  که اعتلای وطن بدان محتاج  است.

چهارده: دکتر نیشابوری باز آمد. من بساط خود را برچیدم. سوار اتومبیل  شدیم و رفتیم سمت بهارستان.  او به بازار می رفت.  در راه،  مثل رگبار برایم سخن گفت. که دو کتاب متفاوت نوشته در باره ی اسلام و قرآن و سالها  روی مفاهیم  انسانی و اسلامی کارکرده اما از زاویه های بدیع و بی بر و برگشت.  دو کتابی که هیچگاه  مجوز چاپ نخواهد گرفت. دو کتاب سرشار از مطالب مغایر با چیزهایی که در طول تاریخ،  به اسلام و قرآن نسبت داده اند. مثلاً می گفت: وقتی خود قرآن با صراحت می گوید: خوردنِ  تنها چهار چیز حرام است، چرا علمای ما تا  فرسنگها دور تر از این چهار چیز را نیز حرام کرده اند؟  گفت: وقتی  در این چهار چیزی که خوردنش حرام است، مثلاً حتی گوشت سگ نیست، و ماهی های جوراجور و پرندگان رنگ به رنگ و چارپایان جوراجور نیست، این علمای ما این همه مأکولاتِ حرام را از کجای قرآن بیرون کشیده اند و می گویند: ماهی اگر پولک نداشته باشد خوردنش حرام است یا کلاغِ منقار قرمز حلال است و کلاغ  منقار سفید حرام؟

دنیای فکری دکترنیشابوری بسیار فراخ و راحت و آرام و فکورانه بود. چیزی که ما این روزها سخت به این گونه تهورهای  نگرشی محتاجیم. او سخنان محکم و بی تردیدی  در باره ی زندگی در جهان امروز می گفت. و سخنانی نیز در باره ی مراوده با دیگران با هر عقیده ای که دارند.  و حتی درباره ی  قیامت و الم شنگه های احکامی ای که علمای تاریخی  در اطراف  قیامت و انسان های آخرالزمانی  آراسته اند. و به همان میزان از امروز باز مانده اند. و این که چرا قرنهاست حوزه های ما در همان سنوات کهن و فرسوده ی خود در جا می زنند و فارغ التحصیلانشان  امروز را درک نمی کنند یا اسلام را جوری موم خواسته های خود می کنند که حرامش حلال و حلالش حرام می شود. مثل چی؟ مثل آدم کشتن و دزدیدن و مصادره  که در این سالها مؤلفه ای شده برای تسویه حساب های آقایان. محاربه  یعنی چه؟ یعنی  جنگ با خدا.  حالا اینهایی که بسیاری ازمردم  را به این جرم های  واهی کشته اند و می کشند،  یعنی حتماً  از جانب خدا  نمایندگی دارند آیا؟ و مثلاً رفتار خودشان عین معاشقه با خداوند است در برابر محاربه آیا؟

محمد نوری زاد

بیست و پنجم اسفند نود و دو – تهران

به سایت نوری زاد:

Nurizad.info

به صفحه ی نوری زاد در فیس بوک:

https://www.facebook.com/mohammadnourizad

و به صفحه ی نوری زاد در گوگل پلاس سربزنید:

https://plus.google.com/112895614620528557071

mnourizaad@gmail.com ایمیل شخصیِ محمد نوری زاد: