آثار هنریِ ایام زندان محمد نوری زاد

یک : تابلوی ” محوِ پلنگ “

آنچهانسان و حیوان را در دوسوی داوری می نهد ، اندیشمندی است . و دراین میانه ، این ” نقص” است که رفت و آمد می کند وجولان می دهد. گاه که معدل شعورآدمی به کمال می گراید ، آن نقص رو به کاستی می نهد ، و گاه که آن معدل فرو می افتد، فرد مجاورت حیوان ، خانه می کند .فصل مشترک انسان و حیوان ، غرایزی ست که هردو از آن بهره مندند.

درزندان ، هم اندیشمندی انسان سر به دیوار فرزانگی می کوبد و راهی برای خروج می جوید ، و هم غرایز حیوانی او. یک زندانی در زندان ، هم کلافه ی عمری است که از او هدر می شود، و هم این کلافگی ، او را به برآوردن دو قطب انسانی و حیوانی اش سراسیمه می کند . بهمین دلیل است که در زندان ، زندانیان ، یا کمال جویی می کنند ، یا به آغوش حیوانیت درون خویش می غلتند دراشکال گوناگون.

در سلول ، من تختی داشتم و پتوهایی و ملافه ای (ملحفه) . تخت من که پایه ها و استخوان بندی آهنی داشت ، کف ش اما تخته ای بود . یک تخته نئوپان بزرگ. من دو ملافه ی بزرگ داشتم . یکی را زیر خود پهن می کردم و دیگری را به رو می کشیدم . پتوهای تیره ، پراز پُرز بود و این ملافه ها به یاری من می شتافتند.

یک روز که رنگ داشتم و بومی برای نقاشی نداشتم ، خریدارانه به ملافه های خود نگریستم . آنقدرطولانی که بقول نیچه ملافه ها نیز به من خیره شدند و با من به سخن درآمدند. دست بکار شدم . تخته ی نئوپانی تختخواب را بیرون کشیدم و به طور عمودی به دیوار سلول خود تکیه اش دادم . یکی از ملافه ها را روی او آویختم . اما چیزی برای بستن ملافه و مهار او به تخته نداشتم.

در حیاطِ بند ، یک تکه سیم برق از بام آویزان بود . که اگر بالا می جهیدم ، می توانستم آن را گرفته و پایین بکشم . ظاهراً سیمی بیهوده و بی استفاده بود . با تمام توان بالا جهیدم و سیم را گرفتم . با فرود من ، سیم ، از بیخ کنده شد و برسر من نشست . پنج متری می شد . درست همان چیزی که من می خواستم.

بوم که آماده شد ، دست به کارشدم . من باید یک حیوان کامل می کشیدم و انسانهایی ناقص . از میان حیوانها ، پلنگ را انتخاب کردم . تنها به این دلیل که در یکی از روزنامه ها ، عکسی از یک پلنگ یا یوزپلنگ ، خریدارانه به من نگریست . که یعنی : چرا مرا انتخاب نمی کنی ؟ و من انتخابش کردم.

انسانهای این تابلو ، همه ناقص اند . پیر، جوان ، روحانی ، زن، مرد، همه ناقص اند . و متعمدانه ، صورت ندارند . اما پلنگ این تابلو، نسبتا کامل است و صورت دارد و نقصی با او نیست. که یعنی : حیوانها ، در حیوان بودن خود کامل اند . و این ما انسانها هستیم که در انسان بودن خود ناقصیم . تماشای این اثر در سلول تنهایی، بارانی ازامید برمن می افشاند. (تاریخ برآمدن این اثر این است: بیست وهفتم دیماه هشتاد ونه – زندان اوین)

این قطعه را نیز همان موقع در زندان بر آوردم:

من نقاش نیستم.

و هرگز نبوده ­ام.

برای نقاشی،

به چند چیز احتیاج است.

رنگ، زمینه، ذوق.

و این که:

رنگ­ها را بر چه بنشانیم؟

و از نشاندن رنگ­ها،

چه، برآوریم؟

من در سلول خود،

رنگ داشتم، قلم­ مو داشتم،

بوم اما نداشتم.

بارها و بارها،

بر دیوار سلول، بر دیوار حیاط­ سلول،

نوشتم و نقاشی کردم.

تا این که یک روز،

به ملافه ­ی خود خیره شدم

و او نیز به من.

آن را به تن تخته­ ی تخت خود پوشاندم.

بومی بزرگ، برآمد.

حالا من، همه چیز داشتم.

آیا ذوق نیز؟

(تاریخی که پای این قطعه نشانده ام این است: بیستم بهمن ماه سال هشتاد ونه – بند دو الف سپاه – زندان اوین)

اندازه ی تابلو: 215 در 105

مدت ساخت: ده روز (که البته نیمه شبها نیز تا بصبح کارمی کردم)

من به مرور آثار دیگر خود را – که تعدادشان بالغ بر پنجاه اثر است – درهمین صفحه منتشرخواهم کرد.

محمد نوری زاد

mnourizaad@gmail.com