یک نظام دینی اجازه دارد اشتباه بکند ، خطا بکند ، زندان داشته باشد ، زندانی داشته باشد ، و حتی اجازه دارد کارگزارانی استخدام کند که بجای خدمت خیانت بکنند .

اجازه دارد حتی به اشتباه کسی و کسانی را از پا در آورد . اجازه دارد موجبات دلگیری و دل آزردگی مردم را فراهم کند . اجازه دارد در کنار خدمات رفاهی اش  ، دست به کارهای ناشایست نیز بزند .

این اجازه را انسان بودن بانیان یک نظام دینی ، و خطا پذیر بودن  همه انسانها  به او داده .

تا اینجای کار  شاید همه حکومت ها و نظام ها در این تجویز مشترک باشند . که می توانند به دلایلی که به انسان بودنشان مربوط است ، اشتباه بکنند ،  اما از این به بعد است که تفاوت یک نظام  دینی با سایر حکومت ها پدیدار می شود .

یک نظام خود محور و کفر آلود این اجازه ها را حق طبیعی خود می داند ، و حال آنکه یک نظام دینی ، اشتباه و خطا را امری عارضی می داند . که یعنی : به دلیل عدم اشراف بر جز و کل امور ، ظهور مفسده و ظلم در ارکان حتی یک نظام دینی  امری بدیهی است .

منتها زیبایی یک نظام دینی در این است که در مرحله  ارتکاب اشتباه  متوقف نمی شود ، و بلافاصله بعد از ظهور اشتباه به ترمیم نواقص خود می پردازد . خطای پنهان بانیان خود را آشکار می کند ، و بخاطر خطای آشکار کارگزارانش از مردم  پوزش می طلبد .

بانیان خطا را مجازات می کند . از آسیب دیدگان دلجویی بعمل می آورد و خساراتشان را می پردازد .

اگر کسی و کسانی  را به دلایلی که بخودش مربوط است گرفت و به زندان انداخت ، و بنا به همان دلایل ، یک ماه دوماه سه ماه چهار ماه ، و گاه یک سال و ده سال آنها را در زندان نگهداشت تا  چیزی که خود می خواهد از آنها  بشنود ، و بعد معلومش شد که خبری نبوده ، طرف نه جاسوس بوده و نه برانداز ، بلکه معترضی بوده که بنا به حق انسان بودنش ، ونه حتی مسلمان بودنش ، نسبت به امری حکومتی اعتراض کرده ، حالا  بعد از اینهمه مدتی که او را در زندان نگهداشته و می خواهد  آزادش کند ، رسما از او  پوزش می طلبد و این پوزش را در صدا وسیما علنی می کند و آبروی برده شده اش  را بقدر مقدور ترمیم می کند و بخاطر ماهها نگهداری اش  در زندان ، به او حقوق نیز می پردازد .

این ها که گفتم بخشی رایج از اخلاق  و رویه و سیره یک نظام دینی است ،  که اگر این نکند نقض غرض مرتکب شده و دیگر نمی توان به او نظام دینی گفت .

با نگاهی به کشورهایی که داب دین  ندارند اما همین ها را که گفتم می کنند ، باور می کنیم که خدای متعال در انتخاب و نمره دهی به این دو نظام ، دست به انتخاب همان کشورهای بی دین می گذارد و طبق فرمایش خودش ، درهای برکات آسمان و زمین را به رویشان می گشاید .

شاید راز  آسیب هایی که این روزها  هم در داخل  و هم در مجامع بین المللی  از دامان کشور و نظام ما آویخته ، در همین باشد . که داب دینی بودن داریم اما از دین و مظاهر زیبای آن فاصله گرفته ایم .

شاید چشم انتظاری صاحبان حق ،  راه ما ناهموار کرده است . آنانی که از نظام دینی ما انتظار انتشار حق داشته اند  و ما حقشان را ضایع کرده ایم و  به امان خدا  رهایشان کرده ایم و  مقتدرانه حقوق معوقه شان را نپرداخته و نمی پردازیم .