اشاره:

چندی پیش نامه ای که مخاطبش استاد گرانقدرجناب دکترسروش عزیز بود به دستم رسید تا آن را در سایت خود منتشرکنم. نویسندگان نامه درانتهای نوشته ی خود متذکرشده بودند که نامه ی خود را به دیگررسانه ها وسایت ها نیز ارسال خواهند کرد. درآن ایام مشکلاتی برای سایت من پدید آمد که انتشار این نامه را ممکن نساخت. زمان که گذشت یک روز به سراغ نامه رفتم. دیدم درسایت یا رسانه ای منتشرنشده. آن را برای چندمین بار خواندم. ادب جاری درنامه  مرا برآن داشت که ضمن ستایش ازنویسندگان آن، نسبت به انتشارآن اقدام کنم. باورم براین است که گمشده ی این سالهای پس ازانقلاب ما همین ادب بوده است. اگرمؤدب بودیم، هرگز دست به اموال مردم نمی بردیم. خون بی گناهان برزمین نمی ریختیم. به مردم دروغ نمی گفتیم. وجهل را بجای علم برنمی کشیدیم. مخاطب این نامه علاوه بر جناب سروش گرامی، همه ی فرهیختگان ایران زمین وهمه ی ما نیز هستیم. ازپدیدآورندگان این نامه که ضمن بیان نقد خویش، حرمت قلم وپرسش عالمانه را پاس داشته اند سپاس دارم. اگر پاسخی ازجانب استاد به دستم برسد با افتخار آن را منعکس خواهم کرد.

محمد نوری زاد – سی ویک شهریور سال نودویک

………………………………………………………..

واما اصل نامه:

 اندیش ور گرانمایه ایرانی، دانش فر فرزانه جناب آقای استاد عبدالکریم سروش،

همنوا با پیام سلام و سلامتی فرشتگان در این اوقات فرخنده، دهه پایانی ماه مبارک رمضان، بر ساکنان کره زمین، سلام گرم خویش را به شما فرزانه خاک نشین تقدیم می داریم. ذات پاک ذوالجلال را با ابتهال میخوانیم که بهترین سرنوشت را برای جمیع خلق خویش رقم زند. نویسندگان این نامه کسانی اند که هرچند شما را از نزدیک ندیده اند، لیک انس شان با آثار جنابعالی اندک نیست!

لزومی ندارد که آشنایی با اندیشه های شما را در مراحل متطور زندگی علمی تان، در حوزه¬های فلسفه علم، فلسفه اخلاق، فلسفه دین، معرفت دینی، فلسفه سیاست و اظهار نظرهای تان در باب سیاست، حکومت و الگوی جاری حکومت در جمهوری اسلامی ایران فهرست کنند تا قرینه ای بر صدق دعوی شان اقامه کرده باشند؛ وامداری خود با آثار عالمانه و افق گشای تان را هرگز پنهان نمی دارند؛ چه اینکه آشنایی، هم آوایی، همزبانی و همفکری دانشفران، دانشگران و دانش پژوهان افغان با آثار اندیشگران، دانشوران و خطیبان مولد ایرانی از فلسفی، قرائتی، مکارم شیرازی، تا سید محمد حسین طباطبایی، مرتضی مطهری، مصباح یزدی، و تا علی شریعتی، شخص حضرتعالی و دیگران به اندازه ای است که قطعا بخش عمده ای از محصلان و محققان ایرانی به این اندازه آشنایی ندارند!

این نگاشته نه در پی یافتن آوازه و نام است و نه درجستجوی نان، نه اجیر نهادی است و نه اسیر نامی، صد البته که اصراری بر اثبات این دعوی ندارد؛ فقط همین اندازه کافی است که زمان نگارش و انتشار آنرا دهه پایانی ماه مبارک رمضان و بازیهای المپیک لندن قرار داده است که بسیاری از افراد در حال و هوای شب های قدر و سپس عید و تماشای برنامه های ورزشی سپری می کنند. والله من وراء القصد. القاب و عناوین افراد را نیز حذف کرده ایم، تا از حجم بیشتر پرهیز کرده باشیم؛ اگر در ادامه، به لحاظ صوری با یک نثر نتراشیده و نخراشیده و به لحاظ محتوایی با فقر دلیل و دلایل علیل مواجه می شوید، معذورمان دارید؛ زیرا وارثان ویرانه ای هستیم که در آن قلم ها یخ بسته و ذهن ها کپک گرفته و زبان ها در بیان ریز و درشت حقایق به لکنت افتاده و ساختارها و ساختمان ها اغلب ویران شده است.

دسترسی به زبان شیوا و قلم رسا و نثر مسجع شما برای این جمع دیر، دور و دشوار می¬نماید. بر ویرانه های سی سال جنگ نامطلوب انتظار به شکوفه نشستن باغ ذهن و حلاوت زبان دور از مروت و انصاف است. در لحن نامه اگر گزندگی وجود داشت، آنرا نه به حساب نیت ناصاف نگارندگان، بلکه از پیامدهای نامیمون ستیز سترون مداوم دین و سکولاریزم در این دیار تلقی نمایید که به آتش هیچکدام از جریانات گرم نشده ایم، اما ثمره ی دود این ستیزه، دیدگان گریان و روان پریشان ساکنان این دیار است. ما یک روز با آرمان عدالتخواهی جبهه ی مارکسیستی، در قالب سیطره حزب خلق و پرچم رو به رو بوده ایم، روز دیگر لگام به دست سوارکاران ناشی، مجاهدان بازمانده از جهاد درون افتاد، تسمه از گرده مان کشیدند، در مصاف بینوایان پوست پلنگ پوشیدند و زالو سان خونمان را نیوشیدند؛ در حال نزار، نظاره¬گر پیری زودرس دولت نوپای مجاهدان و به قدرت رسیدن طالبان کرام! شدیم. روز دیگر طالبان نتراشیده و زشت روی کفن شدند، غرب و عرب، همسایه و همکاسه همگی حکم به مقبور شدنشان کردند و این بار با آرمان مقدس آزادی و دولت-های فخیمه آزادی خواه همپیاله شدیم.

حاصل این چهار دهه وحشت، بیش از هشت میلیون مهاجر در کشورهای مختلف ایران، پاکستان، قاره-های اروپا امریکا و استریلیا بوده است. از گذشته دور تاکنون هر روز نعش جوانان مان را دفن خاک می کنیم، به ویژه کنون که هر روز چشمی گریان و خاطری پریشان می شود: یا غرق شدگان کشتی های شکسته آبهای اندونزیا و استریلیا که به وطن باز می گردند یا انتحار و انفجار طالبان نامطلوب یا بمباران نیروهای بین المللی گلهایمان را پرپر می کنند یا آسیب دیدگان کارگاههای کوچک و بزرگ ایرانی و پاکستانی یا روانی های اردوگاه های کشورهای مقصد، یا رد مرز شدگان بیچاره ای که در پی لقمه نانی راهی دیارهای مهرورزان منطقه ای و بین المللی شده بودند، اینک به دیار بازگشته و از افسردگی روح و فشردگی گلو جان می-سپارند و هر روز، گاهمان چنین ناشاد بیگاه می شود.

قصه کوتاه هردم از این باغ بری می رسد و ما همچنان حراج رفتن عزت، منزلت، هویت، شوکت و شکوه خویش را تماشا می کنیم و تاراج رفتن سرمایه های اجتماعی خویش را به نظاره نشسته ایم. اگر یکی از اینها بود کفایت می کرد که نثر ما نه خندان که عبوس نماید، چه رسد که همه با هم جمعند، کی شعر تر انگیزد خاطر که حزین باشد! ما نیز مانند شما، بر این باوریم، اینکه معلل باشد یا مدلل، بزعم خود، آنرا مدلل می دانیم؛ هرچند برخی فیلسوفان آتئیست ایرانی مقیم جرمنی، آنرا دینخویی بنامند که “ایرانیان وپارسیان[و ازجمله افغانها] بسی بختیار بودند که آفتاب عنایت خداوندی و سحاب رحمت مصطفوی بر آنان سایۀ عزت افکند تا به شرف اسلام مشرّف شدند وردای ایمان بر تن کردند و جرعۀ معرفت از جام رسالت محمّد نوشیدند و کتاب و حکمت او را عزیز داشتند و در فهم و تفسیر آن به جان کوشیدندواسلام را ایرانی وایران را اسلامی کردند و چراغ فرهنگ فروخفتۀ خود را به مدد آن فروغی نو بخشیدند و با شکفتنی شگفت، هویتی و حقیقتی و جانی و جانانی تازه یافتند.

حاملان و خادمان و بانیان این فرهنگ پر فروغ نو آئین، نه چندان اند که نامشان به حصر و احصا در آید وآسمان علم و ادب ایران از فقیهان وشاعران و عالمان و عارفان و فیلسوفان و متکلّمان ومتفکّران و هنرمندان مسلمان، چنان پر ستاره است، که با خورشید روشن پهلو می زند”. نیک می دانیم که شما برخلاف برخی ایرانیان که دنبال مرده ریگ ناسیونالیسم نامیزان می گردند، افغانستان و ستاره های درخشان آسمان حکمت و ادب و فرزانگی اش را به لحاظ فرهنگی ایرانی و به لحاظ جغرافیای سیاسی کنونی، ساکن و تربیت یافته مشرق ایران جغرافیایی، یعنی افغانستان می خوانید و می نامید. نیک می دانید که امروز این چراغ مصطفوی شعاعی به پهنای تمام زیستگاه انسانی یافته است.

ما بازهم عقیده داریم که این بار این ایرانی(به معنای فرهنگی و نه صرفا جغرافیای) بود که این چراغ مصطفوی را بر شرار بولهبی بین المللی فراز کرد؛ سید جمال الدین بذر بیداری را در جامعه عربی افکند و امروز اعراب از تنگی لباس تجمد، تحجر، استبداد و استعمار بر قامتشان می نالند و هر روز یکی از شاهان و رئیسان مادام العمر را به زیر می کشند و این نهضت همچنان ادامه دارد: الشعب یرید اسقاط النظام… امروزه جهان بسی تحول یافته است؛ یکی، از زایش جغرافیای سیاسی سخن می گوید و دیگری از زایش و نوزایش معرفت، فرهنگ و تمدن انسانی. همگی دنیا را وارد شده در یک پیچ تاریخی سرنوشت ساز و گردنه دشوارگذر تلقی می کنند، اما هرکسی از ظن خود یار این تطور شده و به نفع خویش قرائت می کنند!

دینمداران از بیداری اسلامی و در نهایت بیداری انسانی و گردش و چرخش بشر به سمت دین، اخلاق و معنویت، و در مقابل، سکیولرها از حاکمیت ارزشهای عرفی، اینجایی و اکنونی سخن می گویند. این وسط، جمع کثیری از انسان ها مات و مبهوت، نظاره گر گردش دم و درم و قلم و قدم اربابان دو نگاه یاد شده می باشند. نگارندگان، خویشتن را در همین جمع پر تعداد انسانی تلقی می کنند و نسبت به سرشت و سرنوشت آدمی در روزگار کنونی دلنگران اند. این جمع هرچه باشد، یک دغدغه فکری، آرام و قرارشان را ربوده و آن آسیب دیدگی سپهر زندگانی است که از اخلاق و معنویت روز به روز تهی تر می شود. دیرزمانی است که انسان دوستان خداباور، از انسان ستیزی و انسان پرستی افراطیان تریبون دار می سوزند و می سازند و هردمی با دیده نمدار و دل غمدار از اسارت انسان در چنگال دیوهای شهوت، ثروت، شهرت و قدرت به ستوه می آیند.

نگارندگان این سیاهه، به فکر شکافتن سقف فلک و طرح نو در انداختن نیستند و می دانند که باد پیمایی و یاوه سرایی به سرای چشم های بیدار و روان های هوشیار راه ندارد. دعوی ایمان سخت است، اما می توانیم سودای مسلمان بودن در سر بپزیم. به همین دلیل، در پی فکر و سامانه برای جامعه اسلامی هستیم؛ ما نه همانند طالبان نامطلوب در پی بازسازی مناسبات دوران نزول قرآن و استقرار شریعت می گردیم و نه همانند گروهی از روشنفکران سکیولر از ایده امتناع تفکر در فرهنگ دینی جانبداری می کنیم.

ادعای ما اقتفای اثر احیاگران و تمدنگرایان خردمند و دینمدار است. ما این جریان را نه دینخو، بلکه دینخواه می¬خوانیم. هرچند سرچشمه یا دستکم سرشاخه هر دو نگاه را در دیار خویش برجسته می یابیم. سید جمال الدین افغان را سلسله جنبان احیاگری و از آنسو به تعبیر شما طالبان نامطلوب را ثمره تلخ شجره نامیمون تجمدگرایان تلقی می کنیم. سید جمال الدین افغان، محمد عبده سید روح الله خمینی، سید محمد باقر صدر، مرتضی مطهری و … را از اندیشگران و منادیان نیک این جریان می دانیم. (رضوان خدای برهمگان باد) با اصطلاح برساخته شما، یعنی روشنفکری دینی(فارغ از نزاع های مفهومی) نیز سر ستیز نداریم. تفسیر دین را از انحصار پوشش، خورش، آرایش و پیرایش خاص بیرون انگاشته و آنرا رام آشنایان با مبانی، معیارها و قواعد درست فهم ضابطه مند دین می دانیم؛ اقبال لاهوری، فضل الرحمن، علی شریعتی، حامد ابوزید، حسن حنفی، عابدجابری، محمد ارکون و شخص شما را سرمایه های اجتماعی جامه اسلامی در صد سال اخیر تلقی می کنیم و از تنگناهای وارده بر همه تان بدون مجامله متنفریم.

راقمان این سطور، از مدت ها پیش، به صورت موردی اندیشه ها، رویکردها و رهیافت های شما و ابوزید فقید را بازخوانی کردند. آنچه الازهر با او کرده بود و آنچه حوزه علمیه قم با شما انجام داده بود، هردو از نظر گذشت. برای منصفانه تر شدن داوری، زاویه دید شما دو تن و اثرات معرفتی و غیر معرفتی آثارتان نیز تبیین و تحلیل شد. در نهایت آنچه عاید گشت، نه شعفناک بلکه اسفناک بود. برخورد الازهر و شخصیت های امثال عبدالصبور شاهین را با ابوزید به نسبت ناروا یافتیم، اندیشه را با چماق ارتداد و جداکردن زن و شوی پاسخ نمی دهند! اما در مورد شما، از یک سو، برخورد لباس شخصی ها و تنگ نظری های برخی از روحانیون را تقبیح می کنیم،(هرچند همین برخوردها، تاحدودی سکوی ارتفاع شما بوده است) از سوی دیگر اگر ناراحت نشوید، به این نتیجه رسیدیم که اگر خشونت فیزیکی لباس شخصی های منتسب به انصار حزب الله، خارج از دایره مروت و به همین دلیل نکوهیدنی است، خشونت کلامی جنابعالی نیز کمی از آن ندارد.

 استاد معزز،جناب عالی در دو عرصه بسی کم حوصله ظاهر شده¬اید: در مواجه شدن با منتقدان و دیگری در نقد رفتارهای حاکمان و عالمان. تمام نامه های شما و نقدها و پاسخ به نقدهای تان در آثار علمی را مرور کردیم، اگر گزندگی زبان و قلم شما را در این باب مرور کنیم کسی را حوصله خواندن نیست. جالب اینجاست دقیقا همان طعن¬هایی که توسط شما به مارکسیست ها زده شده بود با لحن دیگر حواله منصب داران دیندار ایرانی می شود، اشتراک آنها را هرچه کردیم در نیافتیم.

از نامه های عتاب آلود شما به هاشمی، خاتمی، محمد یزدی و رهبری انقلاب، تا مرقومه های ستایش آمیزتان در سوگ سحابی ها و تا نامه هایی که همراه با برخی دیگر در ستایش از میرحسین موسوی، کروبی، فقیه فقید منتظری و دیگران نگاشته اید، همه و همه چیزهای خاصی را به مخاطب ناظر القا می کند. ما نه همانند یورگن هابرماس در پاسخ به گلایه فیلسوف ایرانی جرمنی مسکن، این لحن را به مشتاقی و مهجوری شما از دیار و منصب منتسب می کنیم و نه هم همانند دوستان و مریدان تان زبان به تحسین شما و طعن مخالفان می گشاییم. قامت مناعت طبع و حرارت درون و طراوت اندیشه تان را بسی رشیدتر از این پوستین ژنده می دانیم. اما به عنوان مسلمانان دردمند و حیران از این همه ترشرویی و تندخویی متقابل برخی از فقیهان و روشنفکران، منتقد هردو طایفه ایم.

ما از راه دشوار نهادینه شدن نقد در فرهنگ عبوس و تملق پرور و ناسزاگوی خویش به ستوه آمده ایم! هیچگاه نشد که بد نگوییم و میل به ناحق نکنیم، مشاهده نشد که جامه کسان سیه و دلق خویش ازرق نکرده باشیم. فرهنگ ما(جغرافیای فرهنگی ایران) میل به سیاه و سپید دیدن امور دارد. آنکه را دوست بدارد، عیبش را نیز هنر می بیند و زبان به تملق می گشاید و آنکه را خوش نداشته باشد، هنرش را نیز عیب بیند و پای از گلیم ادب، انصاف و تواضع عقلانی فراتر نهاده و وارد کویر توهین، تعصب، پیش داوری و سیاه نمایی می شود.

سوگمندانه معتقدیم ذهنیت جنابعالی از همین رسوبات خالی نمانده است. در نقد نقد قبض و بسط تئوریک شریعت، کلماتی که جوادی آملی،صادق لاریجانی، حسین غفاری، عطاء الله کریمی تا یوسفعلی میرشکاک را نواختند، این پندار را به مخاطبان القا میکنند که شما نیز به نحوی گرفتار کیش شخصیت هستید و علیرغم همنفس بودن تان با عرفان و معارف قدسی، نوعی عجب و خود ستایی و خود شگفتی بر شما احاطه دارد. نامه های تان به مشایخ و مراجع و رهبری انقلاب نیز، از منظر دیگر این تصویر را پررنگ می سازد. در افتادن تان با دانشفر نجیبی همانند سید حسین نصر و نویسندگان متینی همانند رضا داوری و دیگر حلقات شاگردان مرحوم فردید پرده دیگری را از شخصیت تان کنار می¬زند.

ستایش تان از فقیه فقید منتظری را بیشتر در همین اتمسفر می توان تفسیر کرد و گرنه اگر نبود اطرافیان ایشان که در حقیقت مریدان معرفتی جنابعالی بودند و هستند، امروز او را نیز با لقب غافل از قافله فقیهان نوازش می کردید. یوسف صانعی اگر همانند آن سخنرانی که در حین بازگشت سفیران اروپایی در چند سال پیش در ستایش از رهبری انقلاب داشت، ظاهر می شد، بی تردید کمتر از فقیه مورد نظر شما منزلت داشت. اما زاویه گیری او نسبت به رهبری و مبانی فکری حاکم بر حوزه علمیه او را به اردوگاه شما کشاند و کنون لب به ستایش ایشان می-گشایید. مصباح یزدی اگر به تشیید ارکان حکومت اسلامی نمی پرداخت، امروزه نه چراغ مرده، بلکه شمع آفتاب لقب می گرفت.

اینکه فقیهی سفیه خوانده شود و فقیه دیگرسعید، ریشه در همین نگاه و نگره دارد؛ از دوران دبیرستان، شما را در کنار آقای حداد عادل به عنوان دوقلوی خوش اندام و خوشفکر مولفان بینش دینی می ستودیم و تا امروز علیرغم این نگاه های پر از نفرت تان نسبت به مخالفان که شمشیر را از پشت بسته اید، امثال شما را سرمایه اجتماعی جامعه اسلامی می دانیم. استاد عزیز نه خاتمی، موسوی و کروبی فرشته اند و نه احمدی نژاد و برادران لاریجانی و… عفریته، چنانکه عکس ماجرا را نیز نمی پذیریم. اکبر گنجی، محسن کدیور، محسن مخملباف و مهاجرانی چه هنری بیش از دیگران دارند که امروز نزد شما عزیز، فرزانه، نازدانه و دردانه اند، جز اینکه ثناگوی شمایند و موقف نقد و نق، انتقاد و انتقام از حکومت را تواما دنبال می کنند. راستی از کلیات نامه تان به هتاکان به مقدسات و تکفیرگران مبتهج شدیم، اما بازهم لحن گزنده آن بر حیرت مان فزود!

ما همه بسترهای کافر پروری را قبول داریم، بسترهای روانی، اجتماعی و معرفتی با زیرشاخه های مختلف شان، همگی در کافرسازی توده های ناتوان از تفکیک دین با فهم دینی و عمل دینی نقش اساسی دارند. اجازه دهید اندکی از نقش نوشته های شما نیز در کافر سازی و کافر پروری سخن به میان آوریم. دسته بندی شما در اصناف دینداری و جانبداری تان از دینداری معرفت اندیش و تجربت اندیش، خربزه زیر بغل بسیاری از افراد گذاشت؛ اینان گمان بردند، یک شبه ره صد ساله را طی کرده اند، ضعف در مبانی، تعطیلی تعقل، کاهلی در عمل آنها را در گام های نخست به انسان های پرفیس و افاده بدل کرد و در نهایت گام به گام کل دینداری را به کناری نهادند، با ایده قبض و بسط معرفت دینی شما، اینان فهم فقیهان را نتراشیده و نخراشیده انگاشتند و از آن به فهم عارفان و فیلسوفان دل خوش داشتند؛ با بسط تجربه نبوی تان سودای پیامبری در سر پروراندند، خویشتن را عارفان سهیم در تجربه نبوی تلقی کردند؛ با صراط های مستقیم، به جای آنکه حقیقت را در حقیقت غرقه ببینند و همه را محظوظ از حقیقت بیانگارند، به سخره اسلام و تشیع همت گماشتند.

شما اگر از مطلق بودن حقیقت و نسبیت فهم آدمیان از آن سخن به میان آوردید و به حق، تقرب به آنرا گوشزد کردید، اینان از نبود حقیقتی سخن به میان آوردند و با عبور از ایده های شما با امثال دان کیوپیت همراه و همرأی شدند و از ناواقع گرایی در الهیات سر درآوردند. شما به کارتون کشان دانمارکی و فیلم-سازان هلندی تاختید و نام نامیرای محمد را یادشان انداختید، علی را در عدالت خواهی و حقگرایی بر صدر نشاندید، اما اینان دوران محمد و علی را سپری شده تلقی می کنند. همان مجموعه ای هموطن ما که خویشتن را روشنفکران دینی افغانستان لقب داده بودند و در دفاع از شما و خانواده تان اطلاعیه صادر کردند و از جفای منصب داران ایرانی به شما، ابرو در هم کشیدند که بر فرض صحت ما نیز از جفا و اجحاف متنفریم امروزه در ستیز با تعالیم متعالی یتیم نظر کرده حجاز گوی سبقت را از همگان ربوده اند.

راستی میان دینداری مطلوب شما با الگوی فکری فیلسوف آتئیست ایرانی مقیم جرمنی چه تفاوتی وجود دارد؟ او نیز اگر دین در حد یک امر شخصی فروکاسته شود، کاری به آن ندارد و چنین دینداری را دینخویی نمیخواند! راستی وقت جستارها و گفتارهای سنت و سکولاریسم تان را ملاحظه می کنیم، امیدوار می شویم، لیک وقتی تیغ تیز نقد منصفانه و غیر منصفانه تان را در مصاف حکومت دینی ملاحظه می کنیم، ذهن و زبان مان به کویر بی برگ و برکه ی خشک بدل می شود؛ افقی¬که بتوان به آن نوید داد و امید داشت در غبار و گرد سیاست ها و لشکرکشیهای قلمی و درمی و عملی موجود تیره و تار می نماید.

ندیم های قدیمی و صمیمی تان اکبر گنجی و آرش نراقی عصاره های دینداری معرفت اندیش شمایند، یکی تکیه گاه حکومت اسلامی را باور به وجود امام زمان انگاشته و آنرا منکر می شود و دیگری می خواهد روزنی به روشنایی برای زیست آدمی بگشاید، روایی همجنس بازی را مدلل می سازد. در جامعه اسلامی افغانستان، مستفیدان آثار شما، با استفاده از نسیم احساس آزادی، اصل دین را دارای تاریخ مصرف اعلام می کنند؛ علیرغم آنکه شما نزول دین را تاریخی، اما حضور آنرا فراتاریخی می دانید، اینان حضور فراتاریخی دین را افسانه و افسون تلقی می¬کنند؛ در فضای ذهنی اینان، دین دیگر منبع معرفت نیست، حداکثر با اغماض و ارفاق یک منبع هویت خوانده شده و نگاه شناسنامه ای به آن دارند.

استاد عزیز! یکی از گلایه های ما این است که در این چند سال، امور زندگی بر امت اسلامی بسی سخت و دشوار گذشت، هر روز دل بی شمار در گوشه و کنار این و آن دیار غمناک شد و دیده های فراوانی نمناک؛ اگر در ایران جفایی در حق کسی رفته باشد، منتظر واکنش به حق شما هستیم، دوست می داریم غم و نم فراوان باریده بر دل و دیده میلیون ها انسان در افغانستان، فلسطین، عراق، مصر، یمن، بحرین، عربستان، سوریه، میانمار و دیگر اقطار نیز از دیده بصیرتان دور نماند و همراه با دوستان بین المللی تان در تقبیح آن دم برآرید و قلم فرازید و قدم بردارید. فریاد در برابر کوتاهی در برابر وظیفه و دست درازی بی مورد منصب داران حکومت اسلامی، طبیعی ترین حق، بلکه بالاتر از آن وظیفه و تکلیف شماست؛ هرچند ممکن است تکلیف مداری، اصطلاح خوشایندی برای تان نباشد.

از آنطرف معتقدیم اگر کسی به جای ندیمان منتقد، از جلیسان منقاد خوشش بیاید، از این باب است که مرز انتقاد و انتقام و فاصله ساختن و سوزاندن کم شده است. در چنین فضایی، وقتی کسی، دوستانش اندک و دشمانش پرشمار باشد، و هنر دوستان تنها نشان دادن خار باشد و راه برون رفت تنک، باریک و تار نشان داده شود، قانون تنازع بقا حکم می¬کند که انسان جانب کسانی را بگیرد که با او از در ستیز در نیامده باشند؛ این طبیعی ترین پیام طبیعت و غلبه بشریت بر بشر است. چه بسا دوستان به ظاهر منقاد، ذهن سرکش و زبان رسا در شناخت و بیان ناملایمات داشته باشند که از دید ما پنهان باشد؛ این نیز طبیعی می نماید، هیچ عاقلی کودک نوپایی را در خیابان پر عبور و مرور تنها رها نمی کند تا راه رفتن یاد گیرد؛ ما انقلاب اسلامی را در رسیدن به آرمان ها و عملیاتی سازی اندیشه ها هنوز ابجد خوان ادبستان می دانیم که در برابر دزدان با چراغ ماتریالیست و ناسوتی گر بین المللی نیازمند مساعدت فکری به دور از کینه توزی و فرصت سوزی است.

پناه بردن به امنیتی ساختن عرصه اجتماعی، تا حدودی در همین فضا قابل تفسیر است؛ اگر نخبگان سیاسی و فرهنگی، مطالبات شان را نه در قالب های متعارف و مدنی، بلکه در هیاهوها و فشار غیر متعارف از سوی توده مردم دنبال نمایند، راه مقابله درست با آن از نظر شما کدام است؟ چه تفاوتی از نظر شما میان به تعبیر شما قوم آدمی خوار لرستان و گروه فشار لباس شخصی هر شهرستان با سبزپوشان تهرانی وجود دارد؟ رویه غلط، از هر کسی باشد، غلط است، یک بام و دو هوا چرا؟ استاد ارجمند تریبون تان بلند است، منتظریم صدایی در تقبیح ستم جهانی نیز بشنویم. اگر به اخبار فراهم آمده توسط بانگ و رنگ حکومت دینی تردید دارید، دعوت می کنیم سفری به خاورمیانه، پاکستان و افغانستان داشته باشید تا از نزدیک ببیند ما چه میکشیم؟ خاورمیانه را از نزدیک ندیده ایم، هرچند آنچه می گذرد، عیانتر از آن است که بتوان ماله کشی فیلسوفانه کرد، اما افغانستان و پاکستان را با تمام وجود شب و روز لمس می کنیم؛ خوب است از منصب داران بشر دوست، آزادی گستر و خرد پرور مغرب زمین استفساری بفرمایید که از مبارزه با تروریسم و بنگ و تریاک در افغانستان چه خبر؟ دستاورد لشکر پرشمارتان چیست؟

عجالتا عرض می کنیم که احوال ما چون است: کاشت تریاک از بیش فزون، عده و عدٌه ای تروریستان از شماره برون و دل یک ملت خون و خاطر تمام شهروندان محزون است. عزت و امنیت مان گم، نان و ایمانمان کم، کمربند انتحاریان محکم، مادران و فرزندانمان دچار ماتم است. استاد عزیز از شما به عنوان یک شخصیت اثرگذار این انتظارها بیجا نخواهد بود؛ دوست می داریم در قامت یک منتقد حکومت دینی و مجریان و حامیان آن، ضمن گوشزد کردن بدی ها، بد نگویید و میل به ناحق نکنید؛ از آن سو، در برابر ستاد ستم بین المللی نیز روزه سکوت را افطار کنید، قلمی بچرخانید و قدمی بردارید، مطمئنا صدای شما طنین جان نوازی خواهد داشت.

 از زاویه معرفتی نیز اگر خط سومی را دنبال می¬کنید که در آن نه عبوسی و ترشرویی فقه پیشگان وجود داشته باشد و نه اباحیگری و انسان ستایی اومانیسم و لیبرالیسم، سازوکار چنین سامانی را به خیل عظیم دانشپژوهان نشان دهید. خروجی لیبرالیسم نه آن است که خوشایند شما باشد. اگر دولت مطلوب شما روی کار آید، الگوی آن کدام مدل جاری در جهان است؟ ترکیه، فرانسه، انگلستان، ایالات متحده، سوئد یا جای دیگر؟ اگر مدیریت فقهی به تنهایی سترون است، در این مدیریت علمی، جای اخلاق و شریعت کجاست؟

آیا حقیقتا همه طرفدران حضور شریعت در زندگی، حکومت دینی را به حکومت فقهی فرومیکاهند؟ ما از بسیاری از حامیان آن، حمایت از منطق برنامه ریزی علمی و خوشامدگویی به تخصص و مهارت را شنیده و گاه دیده ایم. همگان را به یک دیده نگریستن، چیزی جز تعمیم بی دلیل نیست و این نه در شأن شما و در انتظار دوستانتان است. آثار شما حکایت از نقد ملایم نسبت به شریعتی مرحوم دارد که او اسلام را کارآمد می طلبید و از خلوص آن می کاست؛ از مطهری تجلیل می کنید، زیرا می کوشید میان خلوص و کارآمدی جمع کند. پرسش خیل فراوانی از دلباختگان چراغ مصطفوی و خردورزی، همسفره و همسفر و سازگار کردن این دو است.

منتظریم فارغ از هیاهوهای جاری در جوامع، به صورت عینی میان وثاقت و کارآمدی جمع شود. جامعه و تاریخ ستایشگر کسانی است که راهکار عملی برای گشودن گره از کار فروبسته نشانش بدهند. نق زدن، انتقام گرفتن از یک کودک نیز برآمدنی است، انتقام سوزنده را با انتقاد سازنده فاصله بسیار است. به زعم ما، یکی از رسالت¬های اساسی روشنفکران دینی این است که وقتی سخن از دین اخلاقی، شاداب و باطراوت به میان می آورند، اولا خود با گفتار و رفتار خویش آنرا نشان دهند و ثانیا نسخه عملیاتی شده آنرا رونمایی کنند. ما از خالی شدن چاه های نفت ایران و پرشدن چاه جمکران(اگر صحت داشته باشد) هم نگرانیم و هم متنفر؛ زیرا می¬خواهیم این حکومت شکل گرفته، پالایش شود، تا بتواند زمینه انکشاف معرفتی، علمی و عملی را برای انسان معاصر فراهم کند و فرصتی فراهم سازد که انسان های تشنه ای معنا و خسته از نسخه های ملکی، در خود تحول گوهرین پدید آرند و دروازه ی به ملکوت بگشایند؛ چراغ مصطفوی حصار زمان و سرزمین را شکسته و بر دل بسیاری از حقجویان نشسته است.

براستی اگر این چراغ صرفا از فقه تغذیه کند، دیری نخواهد پایید که دود آن دیدگان این جماعت نوکرده جانرا بیازارد و در نتیجه عطایش را به لقایش ببخشند. چه شعف انگیز است اگر روشنفکران دینی که مدعی فقه گرایی مفرط نظام سیاسی حاکم بر ایران هستند، ضمن آنکه به صورت بی ضابطه از پیکر فقه اصغر نمی تراشند، فقه اکبر اصیل و کارآمد را عرضه نمایند. نظریات فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، هنری و دیگر مقولات لازم برای جهان داری و جهان آرایی روشنفکران دینی کدام است؟

هر منصفی می داند که جهان نگری دینی را با نگره ماتریالیستی نسبت به جهان و انسان فاصله بسیار است؛ اگر چنین است، بدون غلطیدن دین در دامن عقیم ایدئولوژی، امتداد جهان شناسی و انسان شناسی قدسی در سپهر زیست اجتماعی کجاست؟ اگر اندیشه و رفتار انسان سرشت و سرنوشت او را ترسیم می کند، چگونه می توان این مهم را نادیده گرفت؟

انتظار داریم بدانیم اگر جریان روشنفکری دینی خط سومی میان فرمالیسم فقهی و الحاد و خداناباوری است، سازوکار حاکم بر این سامانه در تمام عرصه-های معرفتی و عملی را نشان بدهد؛ در غیر این صورت، چیزی فراتر از یک ادعای گزاف نیست. اگر نیش قلم روح خاطر کسی را گزید و اگر در موجه سازی دعاوی لغزید و اگر قلب کسی از این طرز نگاه لرزید، امیدمان گذشت کریمانه همگان است. سلام خدای سبحان بر تمام پاکان نیک اندیش باد! 22 رمضان المبارک 1433 کابل و هرات جمعی از دانشجویان و طلاب افغانستان یادداشت: این نامه همزمان برای سایت حضرت عالی و برخی دیگر از خبرگزاری ها و سایت های ایرانی ارسال می شود.